O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qo‘qon davlat pedagogika instituti

Ma’ruza mashg’ulotlari 

 

27 

 

umumiy metodlarini to‘rt guruhga ajratishning asosi hisoblanadi.  

Shunday  qilib,  an’anaviy  pedagogika  fanida  tarbiya  metodlarini  to‘rt  guruhga 

ajratilganligini ko‘plab mutaxassislar tomonidan guvohi bo‘lamiz: 

 a) ongni shakllantirish metodlari: hikoya, suhbat, ma’ruza, munozara, muhokama;  

b)  faoliyatni  tashkil  etish  va  xulq-atvorni  shakllantirish  metodlari:  mashq, o‘rgatish, 

topshiriq, talab va tarbiyaviy vaziyatlarni yaratish;  

d) xulqni stimullashtiruvchi metodlar: musobaqa, o‘yin, taqdirlash va jazolash;  

e)  nazorat,  o‘z-o‘zini  nazorat  va  baholash  metodlari:  kuzatish,  so‘rov,  faoliyat 

natijalarini tahlil qilish.  

Metodlarni  guruhlar  bo‘yicha  ajratish  mumkin,  lekin  shaxs  qismlar  bo‘yicha  emas, 

balki  bir  butun  holda  shakllanadi,  nimagaki  ong,  munosabatlar,  xulq,  atvor  har 

qanday  holatda  mo‘ljalli  va  tasodifiy  harakatlar  ta’sirida  butunlikda  shakllanadi. 

Psixologiyada  ong  va  faoliyat  birligi  prinsipi  mavjud,  ya’ni  ong  faoliyatda 

shakllanadi.  Birinchi  guruh  metodlarining  asosiy  vazifasi  tarbiyalanuvchilarda 

munosabatlarni,  yo‘nalganlikni,  ishonch  va  qarashlarni  shakllantirish  hisoblanadi. 

Bular asosida xulq-atvor normalari, ijtimoiy qadriyatlar to‘g‘risidagi bilimlar yotadi. 

Birinchi navbatda insonni ishonchi uning xatti-harakatlarida ifodalanadi.  

Ikkinchi guruh metodlari tarbiyani faoliyatda amalga oshishi prinsipiga amal qilishni 

talab etadi. Shaxsda u yoki bu sifatlarni sharoit yaratmasdan shakllantirib bo‘lmaydi. 

Pedagoglarni  vazifasi  ana  shunday  sharoitlarni  hosil  qilish  hisoblanadi.  Uchinchi 

guruh  metodlari  yordamida  pedagoglar  va  tarbiyalanuvchilarni  o‘zlari  o‘z  xatti-

harakatlarini nazorat qilib, tarbiyalanuvchilarni faoliyat motivlariga ta’sir etadilar.  

Nazorat va o‘z-o‘zini nazorat qilish metodlari tarbiya natijalarini baholashga va tahlil 

etishga  yo‘naltirilgan  bo‘lib,  tarbiyalanuvchilarni  shakllanashiga  ta’sir  etadi.  Agar 

tarbiya  natijalari  tarbiyalanuvchilar  bilan  birga  tahlil  etilsa,  samaradorlilikka 

erishiladi hamda ularni o‘z-o‘zini tarbiyalashi stimullashadi. 

5.3. Ijtimoiy ongini shakllantiruvchi metodlar. 

 Ijtimoiy  ongni  shakllantiruvchi  metodlar  o‘quvchilarda  ma’naviy-axloqiy  sifatlar, 

e’tiqod hamda dunyoqarashni shakllantirish maqsadida ularning ongi, his-tuyg‘usi va 

irodasiga ta’sir ko‘rsatish usullari sanaladi. 

Bu  guruh  usullarining  mohiyati  shundaki,  ular  orqali  o‘quvchilar  ongiga  jamiyatda 

ustuvor  o‘rin  tutuvchi  ijtimoiy  g‘oya  va  maqsadlar  singdiriladi.  Yoshlar 

dunyoqarashini  shakllantirish,  ularning  hayot  mazmunini  tushunib  olishlariga 

ko‘maklashish uchun ijtimoiy ongni shakllantiruvchi usullar qo‘llaniladi. 

O‘quvchilarda g‘oyaviy onglilik va ijtimoiy faollik, ya’ni, davlatning ichki va xalqaro 

siyosati  mazmunini  tushunish  va  idrok  qilish  ko‘nikmalarini  tarbiyalash  lozim. 

Tushuntirish  ijtimoiy  ongni  shakllantirishda  eng  ko‘p  ishlatiladigan  usuldir.  

Tushuntirishning vazifasi o‘quvchilarni yuksak madaniyatli, milliy g‘urur tuyg‘usiga 

---