O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qo‘qon davlat pedagogika instituti

Ma’ruza mashg’ulotlari 

 

191 

 

-ongsizlikda  ishga  e’tibor  berish.  Agar  muammo  diqqatning  markazida  joylashmasa 

ham  miyaning  ongsiz  qismi  uning  ustida  ishlaydi.  Ayrim  g‘oyalar  bir  oyda  chiqib 

qolsa ham ularni vaqtida eslab qolish kerak hamda tushuntirib, joylashtirib qo‘yish va 

ulardan 

maqsadli 

foydalanish 

lozim; 

-baholashdan  chetda  yurish.  Bu  ham  o‘quvchilarning  g‘oyalar  oqimini  kengaytirish, 

muammoning  ustidan  erkin  fikrlashiga  ko‘proq  vaqt  va  e’tibor  berishga  imkoniyat 

beradi. 

O‘quvchilarga  ijodiy  izlanish  va  yangi  tasavvur  bog‘lanishlarining  topilishi  uchun 

metafora va o‘xshatishlarni ishlatilishiga imkoniyat berish hisobiga kengayadi. O‘rta 

va oliy maktablarda ixtirolar bilan ishlash, obrazli tafakkurga chaqirish, obrazlarning 

yaratilishida va ularni anglashiga yo‘naltirishda spontallikning birlashuvini kiritadi; 

-aqliy  mashqlar  imkoniyatini  berish.  Boshqa  holatlarda  o‘rganish  uchun 

o‘quvchilarga  mashqlar  beriladi,  sababi-echimni  topish  holatida  ular  buni  o‘zgacha 

his etadi, o‘zini yo‘qotishga yo‘l qo‘ymaslik; 

-tasavvurning  faolligini  qo‘llab-quvvatlash.  Bu  ijodiy  o‘ylashning  asosi  hisoblanadi. 

Tasavvurni,  hayolni  o‘z  joyiga  qo‘yish,  ularni  nazorat  qilish,  ichki  ozodalik,  tartib 

yaratib 

bo‘linganidan 

so‘ng 

hamma 

gaplar 

mulohaza 

qilinadi; 

-o‘zlashtirishni  rivojlantirish,  sezish,  o‘zlashtirishni  kengaytirish  va  to‘ldirishlarni 

kuchaytirish. 

O‘quvchilarga  ularning  ijodiy  faoliyatidagi  ma’nosini  umumiy  yo‘nalishlarini 

anglashga  yordam  berish,  o‘z  imkoniyatlarning  rivojlanishini  bilish.  Bunday 

tushunchasiz ijodiy faoliyatni kuchaytiradigan mashqlar o‘yin sifatida o‘zlashtiriladi. 

Yuqorida  sanab  o‘tilgan  maslahatlar  erkin  muloqotda,  fikr-almashuvda,  ijodiy 

bahslashuvda eksperimental ish jarayonida bo‘lib o‘tishi mumkin. Mashg‘ulotlarning 

tashkil  etuvchi  shart-o‘quvchilarni  ijodga  shaxsiy  kiritishi  ekan.  Shunday  ta’lim, 

bilim, idroklarni shaxsiyat sohasining shakllanishiga kiritadi, yuqori sinf o‘quvchilari 

ochiq,  o‘zlashtirish  va  boshqa  nuqtai  nazarini  tushunishi  uchun  qobiliyatlarni 

rivojlantiradi. 

Misol  uchun  qobiliyatlar  rivojlanishining  natijasini  ko‘rib  chiqamiz:  «Shuni  ko‘rib 

o‘tish  kerakki,  hozir  nimalarni  mulohaza  qilsa,  uni  hammasini  tushunarmikan..? 

Nimaga u o‘z qarashiga meni ishontirmoqchi?». Menimcha: «ma’lumotlarim yetarli 

emas:  yetmagan  to‘la-to‘kislarni  bilib  olsam,  yaxshi  bo‘ladi...  U  nohaq  deb 

aytyapmanmi yoki ochiqchasiga o‘z munosabatimni bildiryapmanmi? Bu holda men 

ishonchliroq  tarzda  o‘z  fikrimni  o‘zgartirishim  kerak».  O‘quvchilarda  ijodiy 

fikrlashni  rivojlantiish  metodlarini  va  mazmunini  didaktik  izlash  bilim  va  usullarni 

shakllantirishga  olib  keldi.  Shunday  tadqiqiy  mo‘ljal  o‘quv  jarayoniga  pedagogik 

yondashuvni  o‘ziga  xos  tarzda  yo‘lga  qo‘yishni  taqozo  etadi.  Bu  esa  o‘z  o‘rnida 

ta’limning  maqsadi  yosh  o‘qituvchilarda  yangi  tajriba,  kasbiy  –  tadqiqiy  faoliyatda 

---