Strategik marketing

 
4.3-rasm. Bozorning mutlaq salohiyati 
 
Talab  determinantlari.
  Yuqorida  ko‘rsatib  o‘tilganidek,  bozor  talabi  –  bu 
talab  determinantlari  deb  ataladigan  bir  necha  o‘zgaruvchilarning  funksiyalaridir. 
Talabning  evolyusiyasini  ikki  xil  omillar  guruhi:  nazorat  qilinmaydigan  yoki  tashqi 
omillar hamda firmaning nazorat qilinadigan yoki ichki omillari vujudga keltiradi. 
Nazorat  qilinadigan  omillar
  -  operasion  marketing  vositalari  bo‘lib,  firma 
ulardan  talabga  ta’sir  ko‘rsatishda  foydalaniladi.  Ularni  to‘rtta  mezonga  birlashtirish 
mumkin  bo‘lib,  bu  mezonlarni  Mak  Karti  ingliz  tilidagi 
Product
 
 
(tovar), 
Place 
 
(o‘rin, joy, bu erda sotish, o‘tkazish ma’nosida), 
Price  
(narx) va 
Promotion
 (siljitish, 
ya’ni sotuvni rag‘batlantirish) so‘zlarining bosh harflari bo‘yicha “to‘rtta P (R)” deb 
atagan.  Aynan  mana  shu  mezonlar  marketing  bosimi  vositalari,  ya’ni  firma 
mahsulotiga bo‘lgan talabning determinantlaridir. 
Shuni  ham  qayd  qilib  o‘tish  lozimki,  faol  marketing  ko‘rsatkichlarini 
aniqlashning  mazkur  usuli  asosan  firmaga  mo‘ljallangan  bo‘lib,  ma’lum  darajada 
xaridorga  ham  qaratilgan.  Xaridor  nuqtai  nazaridan  qaraganda  esa,  “to‘rtta  R”  
“to‘rtta C” larni anglatadi
1
: 
-tovar,  yoki  xaridor  muammosini 
«hal  qilish»,
  ya’ni  vujudga  keltiriladigan 
                                                
1
 Т.А. Гайдаенко. Маркетинговое управление.- М.: Эксмо,2008.-178 с. 

---

 
81 
 
 
ne’matlar to‘plami, muhtojlik va ehtiyojlar (Sustomer needs and wants). 
-narx,  ya’ni