Nigora Erkaboyeva

sustkashlik
 
mavjud. U munosabatga e’tibori jihatidan ham har xil sifatlarga ega. Agar tarbiyachi 
unga  optimistik  nuqgai  nazardan  yondoshsa,  o‘quvchi  yaxshilikka  intilib,  uning 
ishonchini oqlaydi. Aksincha, o‘quvchiga noumid, yalqov, tartibsiz, o‘jar va ters deb 
hukm chiqarilsa, u holda o‘zini xuddi shunday qilib ko‘rsatadi, natijada u bu borada 
ham tarbiyachining ishonchini 
 Tarbiyachi o‘quvchi shaxsini o‘rganishga muntazam e’tibor berib borishi kerak. 
Biz  tarbiya  haqida  gapirganimizda  o‘quvchini  yaxshi  bilishimiz  kerak,  chunki 
o‘quvchilarni bilmay turib uni o‘qitib ham, tarbiyalab ham bo‘lmaydi. 
 Tarbiyachi o‘quvchilarni yaxshi bilishi uchun ularni o‘rganadi. Darsda, darsdan 
tashqarida,  umuman  o‘quvchining  hayoti  o‘tadigan  barcha  sharoitda  amalga 
oshiriladi.  O‘quvchini  o‘rganish  bilan  tarbiyachi  uning  shaxsiy  xususiyatlari  haqida 
aniq  malumotga  ega  bo‘ladi.  Tarbiyadagi  bunday  muhim  tamoyil  tarbiyaning  eng 
asosiy qonuniyatidir. 
 Yoshlarning 
shaxsiy 
xususiyati 
uning 
o‘zlashtirishiga, 
xulqiga, 
munosabatlariga, jamoadagi o‘rniga ta’sir etadi. Shu boisdan ham jamoadagi shaxslar 
tarbiyalanayotganda  alohida  o‘quvchini  unutish  yaramaydi.  Chunki  tarbiyachi 
ko‘pgina taijiliy ishlar uyushtirishda (anjumanlar, sayyohatlar, kitobxonlik kechalari, 

---

munozara va bahs kechalari)ni kimga suyanish, kimga qanday vazifa yuklash, kimga 
mustaqillik  berish  va  kimga  muntazam  yordamlashish  kerakligini  faqat  ularning 
shaxsiy xususiyatlarini yaxshi bilish tufayligina bexato aniqlaydi. Shaxsiy munosabat 
bolaga tarbiyaviy ta’sir etishning eng samarali yo‘lini topish imkonini beradi. 
Tarbiyaviy  ishlar  jarayonida  tarbiyachi  butun  sinf  jamoasini  ham  o‘rganishi 
kerak.  Shuning  uchun  u  jamoani  va  alohida  o‘huvchini  o‘rganishning  dasturiga  ega 
bo‘lishi lozim. 
Tarbiyachi  o‘ziga  berilgan  sinfni  qabul  qilib  olish  bilan  o‘quvchilar  haqida 
ko‘pgina  ma’lumotlarni  aniqlaydi.  Bu  ma’lumotlar  o‘quvchining  oilasidan, 
o‘qituvchilaridan,  o‘rtoqlaridan  olinadi  va  tarbiyada  yagona  ta’sir  birligi  ham  shu 
asosda vujudga keladi. 
 Mana shu o‘rinda biz o‘quvchilar, ota-onalar va o‘qituvchilar o‘rtasidagi o‘zaro 
munosabatlar  masalasiga  alohida  to‘xtalmoqchimiz.  Bu  uchlik  (o‘quvchi,  oila, 
maktab)  markazida  yoshlar,  ya’ni  o‘quvchi  turadi,  maktab  va  oila  esa  unga  ikki 
tomondan ta’sir etadi. 
 Ayni vaqtda o‘quvchi maktab bilan oila o‘rtasidagi aloqani ta’minlovchi vosita 
rolini  ham  bajaradi. Lekin  uning  maktab  haqidagi  oilaga  yetkazadigan  ma’lumotlari 
hamisha ham  haqiqatga  to‘g‘ri  kelavermaydi  va  u  hatto kundalik  orqali beriladigan 
axborotlarni  ham  o‘zicha  talqin  etib  boradi.  Ko‘pgina  oila  bilan  maktab  o‘rtasidagi 
vujudga  keladigan  anglashilmovchilik  ham  mana  shunday  ro‘y  beradi.  O‘quvchi 
kattalarning  o‘zi  bilan  muomala  qilayotgan  vaqgda  fikrini  solishtirib  ko‘rish  orqali 
ma’lum xulosaga keladi va o‘ziga hukm chiqaradi. Xuddi shu hol xulqida o‘z aksini 
topadi va u bir gal o‘qituvchining, boshqa vaqg ota-onasining yonini oladi. Hatgo eng 
vijdonli  o‘quvchida  ham  bu  holning  ro‘y  berishi  tabiydir.  Ko‘pchilik  ota-onalar 
o‘quvchining so‘ziga qarab, uning axborotlarini mutloqlashtirib maktab haqida hukm 
chiqarishadi:  «mening  bolam  sira  yolg‘on  gapirmaydi»  deyishadi.  Bu  xil  ota-
onalarda, «bunday taqdirda o‘qituvchi aldayotgan ekanda!?» - degan savol tug‘iladi.