O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor

8-chizma.
  K orxonalar  moliya  resursiarining  taríibi  va  lining  maiilmfari.
Kreditlash  shaklida korxonalar o ‘zlarining  ishlab chiqarishda yuzaga 
chiqqan  vaqtinchalik  moliya  resursiariga  boMgan  ehtiyojlarini  tijorat 
banklari ja n   maqsadlilik,  t a ’m in'anganlik,  t o ‘lovii!ik,  qaytarib berishlik 
va muddatlilik tam oyillan  asosida kredit olish  nalijasidan  qondirishlari 
inurnkin.
Davlat  to m o n id an   moliyalashtirishda  korxonalar  ishlab  chiqarish 
faoliyatini  davlat  budjeti  va  bu djetd an   tash q ari  fondlar  h iso b id a n  
qaytarib  bermaslik  asosida  pul  m ablag‘lari  bilan  t a ’minlanishi  am alga 
oshiriladi.  Moliyalashtirishning ushbu shakli yordam ida davlat maqsadli 
ravishda  iqtisodiyotning  m oddiy  va  n o m o d d iy   sohalari,  ta rm o q la r, 
hududlar,  xo‘jalik  subyektlari  va  aholining  ayrim  toifalari  o 'rta s id a  
moliya  resurslarini  qayta  taqsimlanishini  amalga  oshiradi.

---

Amaliyotda  korxonalar  moliya  resurslarini  tashkil  etishda  moliya- 
lashtirishning  uch  shaklidan  birdaniga  foydalanish  mumkin.  B undan 
asosiy maqsad ular o'rtasidagi oqilona muvozanatni saqlash hisoblanadi. 
B unday  oqilona  m uvozanatga  erishish  korxona  moliya  xizmatining 
faol  moliya  siyosatini  olib  borishga  bevosita  b o g ‘Iiqdir.
Korxonalar  m oliya  resurslarining  sarflanishi  turli  yo‘nalishlarda 
amalga oshirilishi m um kin.  Ushbu yo'nalishlarning asosiylari quyidagi- 
lardan  iborat:
—  kapital  q o ‘yilm alar,  ishlab  chiqarishni  kengaytirish,  texnikaviy 
qayta  jihozlash  xarajatlari;
—  moliya  va  bank  tizimidagi  tashkilotlar  oldidagi  moliya  majbu- 
riyatlarini  bajarish  (davlat  budjetiga  va  budjetdan  tashqari  fondlariga 
soliqlar  to ‘lash,  kreditdan  foydalanganlik  u ch u n   to'lovlarni  amalga 
oshirish);
—  moliya  bozorida  qimm atli  qog'ozlarga  investitsiya  qilish  x ara­
jatlari;
—  korxona  ishchi-xodim lariga  ish  haqi,  m ukofotlar  to ‘lash;
—  moliya  resurslaridan  hom iylik  u c h u n  m ablag'lar  ajratish  va 
boshqalar.
Korxonalar  ishlab  chiqarish  faoliyatini  uzluksizligini  ta ’m inlashda 
moliyalashtirishni amalga oshirishda ular to m o n id an  moliyaviy zaxira- 
larni  tashkil  etishlari  m u h im   ahamiyatga  egadir.  Bozor  iqtisodiyoti 
sharoitida mohyaviy zaxiralarning ahamiyati yanada oshadi.  Korxonalar 
faoliyatida  k o 'z d a   tutilgan  om illar  natijasida  yirik  m iqdorda  zarar 
k o 'rish   holati  yuzaga  chiq q an d a  ishlab  chiqarishning  uzluksizligini 
zarur  moliya  resurslari  bilan  ta ’m inlashda  moliyaviy  zaxiralar  katta 
ahamiyatga  egadir.
M oliya  zaxiralari  k o rx o n ala r  ta m o n id a n   foydadan  a jra tm a la r 
hisobiga,  yuqori  tashkilotlariga  norm ativ  ajratm alar hisobiga,  sug'urta 
tashkilotlariga  badallar  t o ‘lash  hisobiga  va  davlat  tom onidan  zaxira 
fondlari  tashkil  etish  yordam ida  shakllantirilishi  mumkin.
B o z o r  i q tis o d iy o ti  s h a r o itid a   k o r x o n a l a r   fao liy a tin i  m o liy a  
resurslari  bilan  uzluksiz  t a ’m in lash   va  ularni  oqilona  boshqarishda 
m oliya  xizm ati  faoliyati  qanday  saviyada  tashkil  etilishi ju d a   m u h im  
aham iyatga  egadir.
0 ‘zlik va jalb etilgan moliya resurslaridan moliya xizmati tom onidan 
faoliyati  xalqaro  am aliyotda  «moliyaviy  m enejm ent»  deb  nom lanadi. 
K orxonaning  moliyaviy barqarorligi  aynan  moliyaviy  m enejm entning 
qanday  yo‘lga  q o ‘yilganligiga  bevosita  bog‘liqdi.r.

---

Hozirgi zam on korxonalari doimiy ravishda o ‘zgarib turuvchi b o zo r 
m unosabatlar sharoitida va raqobat  asosida  o ‘z  faoliyatini  olib  boradi. 
Korxonalar  asosiy  faoliyatining  pirovard  m aqsadi  nafaqat  d a ro m a d  
olish  va  shuning  bilan  bir  qatorda  shaxsiy  kapitalni  saqlab  turish,  u n i 
k o ‘paytirish  h a m d a   tad b irk o rlik n in g   b ir  m a r o m d a   u sh la b   tu ris h  
hisoblanadi.
Tadbirkorlik faoliyatini  olib borish jaray on ida  korxonalarda  ishlab 
chiqarishni  tashkil  etish,  m ahsulot  sotish,  ishlarni  amalga  oshirish, 
xizm atlar  ko‘rsatish,  shaxsiy  moliya  resurslarini  shakllantirish,  tashqi 
m anbalaridan m ablag'lar jalb qilish,  uni taqsim lash va sarflanishi bilan 
bevosita  bog‘liq  moliyaviy  m unosabatlar  yuzaga  chiqadi.  Bu  t a ’kidlab 
o 'tilg a n   barcha  m oliyaviy  m u n o sab atlar  0 ‘zb ek isto n   R espublikasi 
Moliya vazirligi tom onidan 2002-yil  27-dekabrdagi  140-sonli buyrug‘iga 
va  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Adliya  vazirligi  to m o n id a n   2003-yil  24- 
yanvarda  1209-son  bilan  ro ‘yxatga olingan  1 -sonli  shakl  «Buxgalteriya 
balansida»  aks  ettiriladi.
Korxonalarning  buxgalteriya  balansi  o ‘z  m ohiyatiga  k o 'ra   an iq  
bir m uddatdagi korxonaning mulkiy va moliyaviy h o latida aks ettirgan 
jadvaldan  iborat.  Buxgalteriya  balansi  asosan  ikki  aktiv  va  passiv 
qism dan  tashkil  topgan.  Balansning  aktiv  qism ida  k o rx o n an in g   m o l- 
mulki,  nom oddiy  va  joriy  aktivlari,  passiv  qism ida  esa  korx o n an in g  
o ‘z  mablag'lari  m anbalari  h a m d a   majburiyatlari  aks  ettiriladi.  Quyida 
korxonaning  buxgalteriya  balansini  tarkibi  yoritiladi.