O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

6.1. Barmoqli va diskasimon modulli frezalar 
 
Barmoqli  modulli frezalar (6.1-rasm)  ko‘l  modullik  (modulli 6  mm  yuqori) 
tishli  g’ildiraklarni  yoki  shevrinli  g’ildiraklarni,  yoki  shevrinli  g’ildiraklarni, 
diskasimon  (6.2-rasm)  frezalar  esa  to’g’ritishli  (moduli  10  mm  gacha)  aniqlik 
darajasini 8-dan oshmagan qiyatishli (GOST 1643-81 ) ga asosan qo’llaniladi  
 
6.1-rasm. 

---

181 
 
 
6.2-rasm 
 
Barmoqli  va  diskali  frezalarning  ko’ndalang  kesilayotgan  tishlarning 
sonidan va ularni qiyalik burchagi β ga bog’liq. To’g’ri tishli, tishlarni , kesishga 
freza  profili  yon  yuzali  kesimga  g’ildirak  tishlari  ariqchasi  bilan  mos  keladi. 
Shuning  uchun  ularning  profilini  hisoblashda,  g’ildirak  tishlari  ariqchasini 
koordinatasini  aniqlash  kerak  bo’ladi.  Bu  6.2-rasmda  ko’rsatilganidek,  1 
kordinatalarni g’ildirak markaziga joylashtirib, shu holatda V o’qi, g’ildirak tishlari 
ariqchasiga  mos  kelib,  ular  simmetrik  joylashadi  rasmdan kelib  chiqib  , X
a
  va  V
a
 
kordinatalari radius doirasidagi joylashilgan A nuqtasini shunday aniqlasa bo’ladi:  
X
a 
= R
A
 sinδ
A 
V
A
 = R
A
 cosδ
A 
Bu yerda δ
A
+θ
A
 , ammo θ
A
=inv α
A
 , cosα
A
= r
b
/R
A
   δ
0
= δ-θ 
shundan  keyin,  δ
A
=  δ-θ+inv  α
A
.  Chunki    δ  –  g’ildirak  tishlari  aniqligining  
markaziy  burchagini  T
bn
  yarimi,  r-radiusini  bo’laklash  doirasi  yoniga  o’lchangan 
δ=T
bn
/2r gat teng, θ=inv α
 
 bo’lganda burchak  
δ
A
 =T
bn
/2r- inv α
 
  + inv α
A 

---

182 
 
 
6.3-rasm. 
 
Prodalining  hisoblash  tartibi  quyidagicha  bo’ladi:  g’ildirak  tishlari 
ariqchasini  profil  nuqtasi  radius  ko’rinishida  R
A
  beriladi.  Keyin  har  bir  nuqta 
uchun (2) formuladan foydalanib δ
A
 burchagi topiladi va (1) formuladan esa X
A
 va 
U
A
  koordinatalari  topiladi.  Standartlashgan  modelli  frezalar  8  m  va  15  tadan, 
to’plam  ko’rinishida  frezalar  ishlab  chiqariladi.  To’plamdagi  har  bir  freza 
g’ildirakning  tishlar  sonini  aniq  oralig’i  uchun  mo’ljallangan,  lekin  uning  profili 
to’g’ri tishli g’ildirakning shu oralig’idagi tishlarning eng kichigiga beriladi.