O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

Qirindi chiquvchi vintsimon ariqchalar frezalash. 
Vintsimon  ariqchalar  universal-frezalash  stanoklarida  bo‘lish  galovkasidan 
foydalanib  frezalanadi.  Zagatovkada  vintsimon  ariqcha  hosil  qilish  uchun 
zagatovkaga bir vaqtning o‘zida ikki xil harakat – aylanma harakat bilan bo‘ylama 
surish harakati beriladi, bunda bu harakatlar bir-biriga uyg‘un keltiriladi. Frezalash 
stanogining  stoli  zagatovka  bilan birgalikda  bo‘ylama  surish  harakatini  bo‘ylama 
surish vinti 1 dan oladi (3.5-rasm).  

---

108 
 
        (3.1) 
Bo‘ylama
 
surish  vinti  almashtiriladigan  shesternyalar  yordamida  bo‘lish 
golovkasining  shpindeli  bilan  ulanadi,  buning  natijasida  zagotovka  aylanma 
harakatga keladi. 
Frezalash stanogini va bo‘lish golovkasini vintsimon ariqchalar frezalashga 
sozlash quyidagidan iborat: 
1)
 
almashtiriladigan shesternyalar hisoblab chiqiladi va tanlab olinadi; 
2)
 
stolni qancha burchakka burish aniqlanadi; 
3)
 
dastani  zagatovkani  bo‘lishda  limb  bo‘yicha  necha  marta  aylantirish 
kerakligi aniqlanadi. 
 
3.5-rasm. Vint ariqcha qirqishga sozlangan bo‘lish kallagining sxemasi. 
 
Almashtiriladigan  shesternyalarning  uzatish  nisbati  і
alm
  shu  tarzda 
hisoblanadiki, bunda stolning vint chiziq qadami S
n
 ga teng oraliqni o‘tishi vaqtida 
zagatovka bo‘lish golovkasining shpindeli bilan birga bir marta to‘la aylanadigan 
bo‘lsin. 
Hisoblash tenglamasi quyidagicha: 
S
n
 = 1ayl.sht 

 
  (3.2) 

---

109 
 
Yoki 
      (3.2) 
Binobarin, gitarani sozlash tenglamasi quyidagi ko‘rinishda yoziladi: 
(3.3) 
bu  yerda  S
n
  –  vint  chiziqning  qadami, 
mm 
hisobida;  t
c
  –  stanok  bo‘ylama 
surish vintining qadami, 
mm 
hisobida. 
Modulli  disk  freza  yordamida  vintsimon  ariqcha  frezalashda  frezalash 
stanogining stoli 
1
 ni freza o‘qi (15-shakl) frezalanadigan zagatovkaning o‘qi bilan 
vint chiziqning ko‘tarilish burchagi φ ga teng burchak hosil qiladigan tarzda burish 
kerak.  Ko‘tarilish  burchagi  φ  ga  teng  bo‘lgan  vintsimon  ariqcha  frezalashda 
stanokning  stoli  nol  vaziyatdan  vint  chiziqning  qiyalik  burchagi  β  qadar  burish 
zarur: 
β = 90
0
– φ    (3.4) 
Vint chiziqning qiyalik burchagini quyidagi ifodadan topsa bo‘ladi: 
Tgβ = 
,
н
S
D


   (3.5) 
bu yerda D – frezalanadigan zagatovkaning diametri, 
mm
 hisobida. 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.6-rasm. Vint ariqcha frezalashda stolni burish. 
 

---

110 
 
Agar  bu  ish  modulli  barmoq  freza  yoki  buriladigan  freza  golovkasi  bilan 
bajariladigan bo‘lsa, bu golovkadan foydalanib, modulli disk frezani  β burchakka 
burish mumkin. Bunday hollarda frezalash stanogining stoli burilmaydi. Vintsimon 
shesternyalar frezalashda zagatovka oddiy bo‘lish usuli bilan bo‘linadi.