O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

3. TESHIKLARGA ISHLOV BERISH UCHUN ASBOBLAR, 
QO‘LLANISHI MIQYOSI. 
 
3.1. Burama parmalar va ularning asosiy turlari. 
 
Mayda  seriyali  ishlab  chiqarishda  o‘tqaziladigan  asbobga  tokarlik  ishlov 
berish,  umumiy  vazifadagi  tokarlik  stanoklarida  –  revolverlik  GAZ  40,  1P365  va 
boshqa, ko‘pshpindelli yarimavtomatlarda 1A240P, 1265PM va 1A290P bajariladi. 
Yuzalar  shakli  nisbatan  murakkab  bo‘lgan  detallarga  revolverlik  stanoklarida 
ishlov  beriladi.  3.1  –  rasm  b  O‘tqaziladigan  razvyortkaga  revolverlik  stanogida 
ishlov berish sxemasi ko‘rsatilgan. 
 
3.1 – rasm. O‘tqaziladigan razvyortkaga revolverlik stanogida  
tokarlik ishlov berish. 
 
Yirik  seriyali  ishlab  chiqarishda,  bir  shpindellik  tokarlik  –  revolverlik 
1B125,  1B136  avtomatlaridan  foydalaniladi.  Diametri  160  mm  va  undan  yuqori 
bo‘lgan,  yig‘ma  yonlama  va  diskali  frezalar  korpusiga,  chervyakli  freza  va 
dolyabklarga  seriyali  va  ommaviy  ishlab  chiqarishda  ketma-ketlik  bilan 
harakatlanuvchi  vertikal  yarim  avtomatlarni  1K282  (diametri  250  mm  gacha) 
ishlatish maqsadga muvofiq bo‘ladi. 3.2 – rasm, sakkiz shpindellik yarimavtomatda 

---

104 
 
cheryavkli-modulli  frezaga  ishlov  berish  sxemasi  ko‘rsatilgan.  Tokarlik  ishlov 
berishda  quyidagi  «O‘tish»  lar  amalga  oshiriladi:  1-  zagotovkani  o‘rnatish,  2- 
uzunasiga teshikni teshish va shu uzunlikda birgalikda tashqi yuzani yo‘nish; 3a va 
3b  –  ketma-ketlik  bilan  yon  yuza  (torets)ni  va  burtni  yo‘nish;  4-zagotovkani 
aylantirib,  teshikning  oxirgacha  teshish  bilan  birgalikda  tashqi  yuzani  qolgan 
qismini  yo‘nish  (rasmda  ko‘rsatilmagan);  3.1a  va  3.2b  –  ikkinchi  yon  yuzani  va 
ikkinchi  burtni  ketma-ketlik  bilan  yo‘nish;  6  –  teshikni  ichki  yo‘nish;  7  – 
vitochkani ichki yo‘nish; 8 – teshikni razvyortkalash. 
 
3..2 – rasm. Frezalarga ishlov berish uchun, sakkiz shpindelli  
yarimavtomatni sozlash. 
 
Prutoklardan  tayyorlangan  asbob  zagotovkalari  uchun,  seriyali  ishlab 
chiqarishda  umumiy  vazifadagi  bir  shpindelli  va  ko‘p  shpindelli  avtomatlardan 
foydalaniladi. Barmoqli asboblarga tokarlik ishlov berishda, mayda seriyali ishlab 
chiqarishda umumiy vazifadagi tokarlik markazlash, seriyali ishlab chiqarishda esa 
diametri  35  mm  dan  yuqori  bo‘lgan  zagotovkalarga  ishlov  berishda  umumiy 
vazifadagi  gidrokopiroval  KT60,  KT61  va  KT-61M  va  1708  stanoklaridan 
foydalanish  tavsiya  etiladi.  Kichik  diametrdagi  zagotovkalarga  ishlov  berishda 

---

105 
 
gabarit  o‘lchamlari  kichikroq  bo‘lgan  maxsus  gidrokopiroval  stanoklardan 
foydalanish mumkin. 
 
3.3-rasm. konusli quyruqqa tokarlik ishlov berish sxemasi:  
a-umumiy vazifadagi stanokda; b-andozalash stanogida ikkita o‘tish bilan. 
 
Panjali,  konus  quyruqlarga  mayda  seriyali  ishlab  chiqarishda  tokarlik 
stanoklarida andazalovchi lineyka yordamida ishlov beriladi (3.3-rasm). Seriyali va 
yirik  seriyali  ishlab  chiqarishda  konus  quyruqlar  andozalovchi  qurilmasi  bo‘lgan 
maxsus  tokarlik  yarimavtomatlarida  ishlov  beriladi.  Morze  №  1  va  №  2  konus 
quyruqlari KT60 modeldagi yarimavtomatda, morze №2 va №3 – KT61; KT-61M 
modeldagi  avtomatlarda,  morze  №4  va  №5  quyruqlari  esa  MR-105  modeldagi 
tokarlik avtomatlarida ishlov beriladi. 
Mayda  seriyali  ishlab  chiqarishda,  maxsus  (dolbyakla, sheverlar,  protyajka, 
yig‘ma asbob korpuslari) asboblarni tayyorlashda, raqamli dastur bilan ishlaydigan 
stanoklarni tokarlik ishlarida qo‘llash samarali bo‘ladi.