O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

1.2. Asboblarning asosiy qismlari, konstruktiv elementlari va geometrik 
parametrlari 
 
Kesuvchi  asboblarning  xilma-xilligiga  qaramasdan  tayinlanishi  va 
konstruksiyasi bo‘yicha ularda qator umumiy elementlar bor, jumladan, ishchi va 
mahkamlanadigan qismlar. 

---

14 
 
Ishchi  qismning  asosiy  funksional  vazifasi  –  kesishdir,  uning  shakli  asbob 
turi bilan aniqlanadi, gabarit o‘lchamlari esa standartlashtirilgan. 
Mahkamlanadigan  qism  –  mahkamlanadigan  tana  qismi  derjavka  va  h.k.  – 
asbobni  stanokda  ishchi  holatda  (texnologik  jihozlarda)  o‘rnatish  bazalash  va 
mahkamlash uchun xizmat qiladi. 
Odatda umumiy tayinlanishi bo‘yicha zamonaviy asbob yaxlit yoki yig‘ma 
holatda tayyorlanadi. 
Ishchi va tana qismlarini biriktirishning asosiy usullari: 
-
 
Tezkesar  po‘latdan  tayyorlangan  d10  mm  gacha  bo‘lgan  asbobni 
payvandlash; 
-
 
Qattiq  qotishmali  metallokeramik  va  o‘ta  qattiq  materiallarni  (O‘QM) 
kavsharlash yoki elimlash; 
-
 
O‘QMni presslash va chekankalash; 
-
 
Mexanik mahkamlash. 
Kesuvchi asbobni ishchi qismidagi uchastkalar: 
-
 
Qo‘yimni olib tashlash uchun kesuvchi tig‘ qismi; 
-
 
Ishlov  berilgan  yuzani  yakuniy  shakllantirish  va  qolgan  qo‘yimni  olib 
tashlash uchun kalibrlovchi tig‘ qismi; 
-
 
O‘tuvchi va silliqlovchi qirra qismi. 
Tanlangan  kesish  sxemasiga  bog‘langan  holda  asbob  konstruksiyasi 
yaratiladi. Masalan, asbobning aylanma harakati D da, u tishlari chekkada yoki yon 
yuzada  joylashgan  aylanuvchan  jism  shaklida  bo‘ladi.  Zagatovkaning  aylanma 
harakati D da kesuvchi asbob tishlari yoki bir tish soddaroq shaklda bo‘ladi (rasm 
1.1). 
Surish  harakati  D  ham  kesuvchi  asbob  konstruksiyasiga  ta’sir  ko‘rsatadi. 
Ko‘p  holatlarda  D  dastgoh kinematikasi orqali  amalga  oshiriladi,  ammo  shunday 
ko‘p  tishli  (yoki  ko‘ptig‘li)  asboblar  borki,  ularda  D  kinematik  jihatdan  yo‘q 
bo‘lib,  u  kerakli  tig‘ni  asbobning  bazaviy  yuzalariga  nisbatan  konstruktiv  surish 
bilan amalga oshiriladi. 
 

---

15 
 
 
 
1.1-rasm. Umumiy konstruktiv elementlar. 
 
Tish yoki asbobning kesuvchi ponasi ыuyidagilarga ega: 
A
1
 – kesuvchi asbobning oldingi yuzasi; 
A
2
 – kesuvchi asbobning orqa yuzasi; 
K – asosiy kesuvchi qirra; 
K
1
 – yordamchi kesuvchi qirra; 
l
 – nuqtasi kesuvchi asbob tishining cho‘qqisi. 
Bular hamma kesuvchi asboblarni konstruktiv elementlari uchun umumiydir, 
ko‘p  tishli  asboblar  uchun  qirindi  chiquvchi  ariqcha  ishchi  qism  uchun  asosiy 
hisoblanib, kesib ishlov berish yo‘li bilan olinadi. 

---

16