Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

5. Pul multiplikatori. 
 
Nima sababdan pul massasi tez ko’payadi. Bu nima hisobiga, qanday tarzda 
yuz beradi, degan savol tug’iladi. Davlat bankining emissiya (ya’ni naqd pul 
chiqarish) faoliyatidan qat’iy nazar pul massasi hajmi tijorat banklari krediti hisobiga 
ko’payadi. Banklar ssuda berganda pul massasi ko’payadi, aksincha mijozlar olgan 
qarzini kamaytirganda pul massasi kamayadi. 
Bitta alohida bank pul yarata olmaydi lekin banklar birgalikda bunday 
imkoniyatga ega bo’ladi.  
Bu jarayonni misol bilan quyidagicha tushuntirish mumkin. Aytaylik bank 
"A"ning aktivlari 200000 so’m bo’lsin, bank bu aktivlarining bir qismini rezerv 
tarzda Markaziy bankda saqlashi lozim. Qonun bo’yicha banklar o’z mablag’larini bir 
qismini rezerv (zahira) tarzida Markaziy bankda saqlashlari kerak. Uning miqdori 
tebranib turadi. U joriy xarajatlarni qoplash, lekin asosiysi majburiyat bo’yicha 
to’lovga qobiliyatsizlik xatarini kamaytirishga karatilgan. Uning minimal miqdori 
qonuniy tarzda belgilanadi, bu muhim tartibga solish vazifasini bajaradi. hozirgi 
paytda Markaziy bank tomonidan majburiy rezerv normasi o’rnatiladi. Rezerv 
normasi quyidagicha hisoblanadi: 
 
  bankning  majburiy   rezervlari 
Rezerv normasi =  
   
                                    bankning  muddatsiz  omonatlari  
                                                       bo’yicha majburiyatlari 
 
Agar bankning omonatlari 200000 so’m bo’lib, undan 20000 birlik majburiy 
rezervlarni tashkil etsa, rezerv normasi 0,1 yoki 10% ni tashkil etadi. 
Bu normani har bir mamlakatda MB davlat yuritadigan pul-kredit siyosatidan 
kelib chiqib belgilaydi. Zarur rezervdan ortiq mablag’larni bank ssudaga beradi.  
Agar rezerv darajasi 20% deb olsak, bank "A" 40000 so’mni rezerv fondida 
saqlaydi, 160000 so’mni mijozlariga ssuda berish mumkin. Bank kredit berganda bu 
summani mijozning joriy schyotiga o’tkazadi. Natijada 160000 so’m yangi pul paydo 
bo’ldi. Banklar tomonidan yangi pul hosil bo’lishiga yagona to’sqinlik qiladigan 
narsa bu MB rezerv (zahira) fondlaridir. 
Misolimizni jadvalda ifodalasak quyidagi ko’rinishda bo’ladi. 

---

 
137