Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

3. Iqtisodiy tsikl nazariyalari. Tsiklning iqtisodiyotning alohida sohalariga 
ta’siri. 
 
Hozirgi zamon iqtisodiy fanida iqtisodiy tsikl va tsiklli rivojlanishga mingdan 
ortiq qarashlar mavjudligi ta’kidlanadi
1
. Biz ularning ko’pchilik iqtisodchilar 
tomonidan tan olingan asosiylariga tavsif  beramiz. 
Kitchin tsikli 
– zahiralar tsikli deb ham nomlanadi. Bunda Kitchin (1926 y.) 
moliyaviy hisoblar va tovar zahiralari harakatida sotish narxlarini tahlil qilish asosida 
2 yildan 4 yilgacha davr davomidagi qisqa to’lqinlarni tadqiq qilishga o’zining 
e’tiborini qaratadi. 
Juglar tsikli
 - biznes-tsikl, sanoat tsikli, o’rtacha tsikl va katta tsikl kabi 
nomlar bilan ham ataladi. Oldingi davrlarda iqtisodiy fan 7-12 yillik tsikllarni ajratib 
ko’rsatganligi tufayli, aynan shu tsikl Frantsuz, Angliya va AQShda foiz stavkalari va 
narxdagi tebranishlarni tahlil qilish asosida sanoat tsiklining tabiatini o’rganishga 
katta hissa qo’shgan K.Juglar (1819-1905 yy.) nomi bilan ataladi. 
Birinchi sanoat tsikli 1825 yil, mashinali ishlab chiqarish, metallurgiya va 
boshqa etakchi tarmoqlarda hukmron mavqeni egallagan davrda Angliyada 
kuzatiladi. 1836 yildagi krizis dastlab Angliyada boshlanib, keyin AQShga ham 
tarqaladi, 1847-1848 yillarda AQSh va qator Evropa davlatlarida boshlangan krizis, 
tub mohiyatiga ko’ra birinchi jahon sanoat krizisi bo’lgan. 
Agar XIX asrda sanoat tsikli 10-12 yilni tashkil qilgan bo’lsa, XX asrda uning 
davomiyligi 7-9 yil va undan ham kam davrgacha qisqargan. 
AQSh va Evropaning rivojlangan davlatlari XX asrda 12 ta sanoat tsiklini 
boshdan kechirgan bo’lib, ulardan ettitasi ikkinchi jahon urushidan keyin ro’y bergan. 
Kuznets tsikli
 – ko’p xollarda «qurilish tsikli» deb nomlanib, 20 yilgacha 
bo’lgan iqtisodiy tebranishlar bilan aniqlanadi. S.Kuznets o’zining «Milliy daromad» 
(1946 y.) nomli kitobida, milliy daromad, iste’molchilik sarflari, ishlab chiqarish 
maqsadidagi uskunalar, hamda bino va inshoatlarga yalpi investitsiyalar 
ko’rsatkichlarida 20-yillik o’zaro-bog’liq tebranishlar mavjud bo’lishini aniqlaydi. 
1955 yilda amerikalik iqtisodchining xizmatlarini tan olish ramzi sifatida sanoat 
tsiklini Kuznets tsikli deb nomlashga qaror qilinadi.