R. X. Maksudov

kuchni  qay  bir  qismini 
bo‘lt 
steijenga  ta’sir  ko‘rsa-
 
tuvchi  koeffitsiyent.
Birikma  bo‘lt  steijenlanga  ta’sir  qiluvchi  kuchlarning  umumiy
 
qiymati
dx> ^52F jn\s\
  mm.
[
2
.
10
]
2.18-rasm.
Fz   =Fu+xF-
24
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

BoMt  sterjeniga  ta’sir  qiluvchi  qo‘shimcha 
yF
  kuchlarning 
qiymatini  kamaytirish  uchun 
x~
  koeffitsiyent  qiymati  kichik  boMishi 
kerak,  buning  uchun  bo‘lt  uzun,  simmetrik  kichik  hamda  qistirmada 
bikrlik  yuqori  boMishi  kerak.  Bunday  hollarda  tashqi  kuchlarning  bir 
qismi  qistirmani  siqi 1 ishini  kamaytirishga  sarflanadi.  Masalan,  qistirma 
detallarni  beriluvchanligi  katta  (ko‘p  qavatli  elastiksimon  qistirmalar 
o ‘rnatilgan)  bo‘lib,  bo‘lt  sterjenni  beriluvchanligi  kichik  ( b o it  diametri 
kalta)  bo ‘lganda tashqi  kuchlarning ko‘p  qismi  boMtga ta ’sir etadi.
Bu  koeffitsiyentning  aniq  qiymatini  aniqlash  qiyin,  taxminiy  qiymati 
elastiksimon  qistirmasi  boMmagan  poMat  va  cho‘yandan  tayyorlangan 
birikmalar  uchun  x=0,2-0,3;  elastiksimon  qistirma  (rezina,  polietilen  va 
boshqalar)  ishlatilsa x=0,4-0,5.
Birikma  tirqishlaridan  havo,  suyuqlik  chiqmasligi  uchun  siquvchi 
kuchning eng  kichik qiymati
boMishi  kerak.  Lekin  hisoblash  jarayonida  F0  >F0min  shart  bajarilishi 
kerak, y a’ni  tirqishlarning ochilmasligini  ta’minlashi  zarur,  bunda
qabul  qilinadi,  K-  xavfsizlik  koeffitsiyent  yuklanish  doimiy  boMganda 
k = l,2 5 —2; 
yuklanish 
o'zgaruvchan 
bo'lganda  k=2,0-4,0. 
Bo'ltli 
birikm alarda  bo‘lt  sterjenlarni  mustahkamligini  hisoblashda  burovchi 
moment 
koeffitsiyent  yordamida  hisobga  olinadi.  Natijada  siquvchi 
kuchning  hisobiga  quyidagicha olinadi
Bo‘lt  sterjenining  mustahkamligi  ekvivalent  kuchlanish  bo‘yicha 
aniqlanadi.
Masala:  Gazli  rezervuarda  bosim  qopqoqga  F=55kN  kuch  bilan  ta’sir 
qilmoqda.  Qopqoq  z=8  ta  bo‘lt  yordamida  mahkamlangan.  Shu 
bo'ltlarning  diametri  aniqlansin.  Yuklanish  doimiy.  BoMtlar  35  markali 
po‘lat  m arkalardan  tayyorlangan,  mustahkamlik  klassi  5.6.  Qistirma 
material i-paronit.
M asalaning  yechimi. 
l.Qopqoqdagi  bo‘ltlarning  mahkamlanish 
jarayoni 
nazoratda 
boMganligi 
uchun 
2.3-jadvaldan 
[s]ok=2, 
crok=300MPa tanlaymiz.  C ho'zilishga ruxsat etilgan  kuchlanish.
[
2
.
11
]
F ^ k (\-z )F
Fx -- --
1,3 
F„ + y f