Xxvii bob. Nafosaò Òarbiyasi badiiy did va go‘zallikka muhabbatni tarbiyalash

Metodik tavsiyalar:
 agar bolalar maksimal ravishda faol
bo‘lsalar, mashg‘ulotning rivojlantiruvchi, to‘g‘rilovchi, shakllanti-
ruvchi, tarbiyalovchi, ta’lim beruvchi vazifalarini amalga oshirishda
tarbiyaviy samara yuqori bo‘ladi. Sinfdan tashqari mashg‘ulotda
bolalarni faollashtirishda darsdan farq qiladigan alohida emotsional
muhitni yaratish birinchi darajali ahamiyatga ega. Masalan,
bolalardan qo‘llarini ko‘tarish, o‘rinlaridan turish talab etilmaydi.
Intizomni saqlab turish uchun alohida qoidalar joriy qilinadi
(kiritiladi): strelka ko‘rsatgan, fant tushgan o‘quvchi javob beradi.
Bir masala yuzasidan bir necha o‘quvchi o‘z fikrini bildirishi eng
qulaydir. Pedagogning nutqida „to‘g‘ri“, „balli“, „ofarin“ kabi
rag‘batlantiruvchi so‘zlarning bo‘lmasligi, buning o‘rniga xayri-
xohlik, his-hayajon, pedagogning his-tuyg‘ularini ifodalovchi,
hayrat bilan aytilgan „ha“, „juda qiziqarli“, „yangi xabaring uchun
rahmat“, „shundaymi?“, „buni qarang-a!“ kabi iboralardan
foydalanish iliq, xayrixohlik muhitining yaratilishiga yordam beradi.
Agar pedagog xulq-atvorni shakllantirishning xilma-xil metod-
laridan (tarbiyalovchi mashqlardan foydalanish, o‘rgatish, topshi-
riqlar berish) iloji boricha ko‘p foydalansa, mashg‘ulotga turli xil
faoliyat turlari: mehnat, ijodiy ishlar, sport elementlari va hokazolarni
kiritsa, asosiy qismning samaradorligi oshib boradi. Pedagog xilma-
xil faoliyat turlarini tashkil etishda bolalarni komandalarga birlashtirar
ekan, ularni bir-birlari bilan erkin muomalada bo‘ladigan qilib
joylashtirishi, vazifalarni esa har bir ishtirokchi o‘zi uchun alohida

---

478
emas, balki o‘zini jamoaning bir qismi deb his etadigan qilib
taqsimlashi kerak. Òopshiriqni bajarish uchun vaqt berishda komandaga
uni bajarishni muhokama qilishga bir necha daqiqa vaqt ajratish va
komanda vakilidan tayyorligini so‘rash lozim. Shunday taqdirdagina
bolalarda faoliyatning umumiy maqsadi, xilma-xil vazifalar va
hamkorlik uchun sabab (motiv)lar bo‘ladi.
Ongni shakllantirish metodlari bolalarda e’tiqodning, amaliy
etik (axloqiy) tushunchalarning tarkib topishiga yordam berishi
kerak. Bu maqsadlarda hikoya metodini o‘quvchining axboroti,
dokladi (ma’ruzasi) tarzida o‘zgartirish, tez-tez munozaradan
foydalanish yaxshi samara beradi. Sinfdan tashqari tarbiyaviy
ishlarning ommaviy shakllarida bolalarni munozara qoidalariga
o‘rgatish lozim:
1. Shuni yodda tutingki, bahslashuvchilar haqiqatni izlaydilar,
ammo uni turlicha tasavvur qiladilar; bahsda umumiy mazmunni
aniqlash, keyin esa qarashlardagi farqni oydinlashtirish va ularga
hurmat bilan munosabatda bo‘lish kerak.
2. Munozaraning maqsadi — tomonlardan birining haqligini
aniqlash emas, balki haqiqatni qaror toptirishdir.
3. Haqiqatni opponent shaxsiga ayblar qo‘yish bilan emas,
balki faktlar yordamida qidirish zarur.
4. So‘zlovchini avval diqqat bilan tinglash, keyin esa o‘z nuqtayi
nazarini bildirish lozim.
4. Mashg‘ulotning yakuniy qismi.
Pedagogik maqsad: bolalarni egallagan tajribalarini o‘zlarining
maktabdan tashqari hayotlarida amalda qo‘llashga moyil qilish
(xohish uyg‘otish) va mashg‘ulot g‘oyasini amalga oshirishga qan-
chalik muvaffaq bo‘lganligini aniqlash. Shunday qilib, yakunlovchi
qism pedagogning bolaga boshqa muhitda tarbiyaviy ta’sir ko‘rsa-
tishga imkon beradi.