Xxvii bob. Nafosaò Òarbiyasi badiiy did va go‘zallikka muhabbatni tarbiyalash

Òashkiliy qism
 (0,5—3 daq).
Pedagogik maqsad: bolalarni o‘quv faoliyatidan faoliyatning
boshqa turiga ko‘chirish, ana shu faoliyat turiga qiziqish, ijobiy
his-tuyg‘ular uyg‘otish.
Òiðik xatolar: darsning boshlanishini aynan takrorlash, vaqt
jihatidan uzoq davom etishi.
Òavsiyalar: tashkiliy qismda kutilmagan holatni yuzaga keltirish,
ya’ni topishmoqlar, muammoli masalalar, o‘yin, tovush yozuvlari
va hokazolardan foydalanish; bolalarni uyushtirish shakllarini
o‘zgartirish; bolalarni boshqa xonaga (biologiya, fizika, musiqa
sinflariga, kutubxonaga, maktab muzeyiga) o‘tkazish yoki ularni
sinfda gilamga aylana shaklda joylashtirish bolalarning darsdan
tashqari faoliyatga ko‘chishiga yordam beradi. Bu bo‘lajak mashg‘u-
lotga qiziqish, ijobiy his-tuyg‘ular uyg‘otadi.

---

476
2.
Kirish qismi
 (butun mashg‘ulot vaqtining 1/5 qismidan 1/3
qismigacha).
Pedagogik maqsad: bolalarni faollashtirish, ularni tarbiyaviy
ta’sirga moyil qilish. Pedagog o‘zining pedagogik prognozi  bolalar-
ning imkoniyatlari, shaxsiy sifatlari, mazkur mavzu yuzasidan
xabardorlik darajasi, emotsional kayfiyati, faollik, qiziqish darajasi
bilan qanchalik mos tushishini aniqlaydi. Bu bosqichda pedagogdan
bolalarni qiziqtirishgina emas, balki mashg‘ulotning borishi davo-
mida unga qanday tuzatishlar kiritish kerakligi va bu tuzatishlar
qanday xarakterda bo‘lishini aniqlash talab etiladi. Masalan, peda-
gog o‘zi ma’lum qiladigan narsalarning yangiligiga umid bog‘lab,
hikoyani rejalashtirgan edi, ammo kirish suhbati bolalarning bu
haqda bilishini ko‘rsatdi. Bunday holda pedagog hikoyani suhbat
yoki o‘yin vaziyati bilan almashtirishi zarur. Shunday qilib, kirish
qismining maqsadi bolaning shaxsiy tajribasidan mashg‘ulot
mavzusiga „ko‘prik tashlash“dan iborat.
Òiðik xato — pedagogning kutilmaganda bolalarning ta’sirla-
nishidan (bolalar pedagog kutayotgan narsani aytmasligi yoki
qilmasligi mumkin) qo‘rqqani tufayli bu bosqichni inkor etishi.
Pedagog mashg‘ulotning kirish qismini bolalarning faolligiga emas,
balki shaxsiy faollik asosiga quradi, teskari aloqani mensimay,
bolalarga passiv tinglovchilar rolini beradi. U bolalarning emot-
sional kayfiyatini e’tiborga olmaydi.
Òavsiyalar: kirish qismi mashg‘ulotning mazmuniga qarab
kirish suhbatidan (bilish xarakteridagi estetik va axloqiy mashg‘u-
lotlar) yoki aqlni „charxlab olish“ topshiriqlaridan (viktorina,
konkurs va h. k.) iborat bo‘lishi mumkin.
Birinchi holatda savollar, ikkinchisida — topshiriqlar bolalar
uchun qiziqarli bo‘lib qolmay, pedagogga o‘quvchilarning tayin-
langan materialni idrok qilishga tayyorligi haqida axborot berishi
kerak. Kirish qismida pedagog bolalarning bo‘lg‘usi mashg‘ulot
haqidagi dastlabki tasavvurlarini shakllantiradi, ularning faoliya-
tini tashkil etadi, ya’ni baholash sistemasi bilan tanishtiradi, mash-
g‘ulot rejasini ma’lum qiladi, ularni komandalarga bo‘ladi. Baho-
lashning an’anaviy tizimida pedagog aniq mezonlarni berishi, zarur
qoidalarni tushuntirishi kerak.
Bolalar komandalarga bo‘linganda ularning xatti-harakatlarini
raqobat asosiga emas, balki hamkorlik asosiga qurish lozim. Buning
uchun quyidagi usul samaralidir: komandalarga to‘g‘ri javoblari
uchun ochkolar o‘rniga qirqib ajratilgan rasmning bo‘lakchalari

---

477
tarqatiladi. Mashg‘ulotning yakuniy qismida bu bo‘lakchalardan
umumiy rasm yig‘iladi hamda ballar miqdori emas, balki umumiy
natija muhimligi ayon bo‘lib qoladi.
Mashg‘ulotning kirish qismida bolalarni faollashtirishning
turli-tuman metodlari hamda vositalaridan: muammoli suhbat,
rebus, krossvord, topqirlik va chaqqonlikka doir topshiriqlar va
hokazolardan foydalanish mumkin.
3.
Mashg‘ulotning asosiy qismi
 vaqt jihatidan eng davomli
bo‘lishi kerak (mashg‘ulotning 2/4, 1/3 dan sal ko‘proq qismi).
Pedagogik maqsad: mashg‘ulotning asosiy g‘oyasini amalga oshirish.
Òiðik xatolar: bolalarning qisman yoki butunlay passivligida
pedagogning faolligi. Metodlarning bir xilligi — faqat hikoya yoki
suhbat. Ko‘rgazmalilikning yo‘qligi va foydalaniladigan tarbiya
vositalarining juda ham kamligi. Ongni shakllantirish metodlarining
xulq-atvorni shakllantirish metodlaridan ustunligi. Darsning o‘quv
muhiti yaratilishi, ibratlilik, o‘rgatish, nasihat qilish.