Ecologiya MurodovSh lot doc

5.5  Uglerodning aylanishi.

  Tabiatda  erkin  holdagi  uglerod 

grafit  va  olmos  ko’rinishida  uchraydi,  deyarli  erkin  holda  – 

antratsitlar,  perantratsitlar  ko’rinishida  (tarkibi  C  98,0-99,3%)  va 

ba‘zi naftidlar, masalan antraksolitlar (C 92,0-97,0%) ko’rinishida 

bo’ladi. Uglerod katta miqdorda birikmalar ko’rinishida tarqalgan 

(organik  moddalar,  karbonatlar  CO

2

,  CN

4

  va  boshqa 

uglevodorodli gazlar). 

 

 

Biosferada  uglerodning  aylanishi  asosan  atmosferaga 

CO

2

 ning kirib kelishi va uning sarf bo’lishiga asoslangan. 

 

 

Yer  atmosferasida  CO

2

  tarkibi  hozirgi  davrda  0,03%  ga 

yaqin.  Uglerodning  tabiatda  umumlashgan  sxemasi  5.1–rasmda 

keltirilgan. 

 

Atmosferada  hozirgi 

sharoitda  karbonat  angidridli 

gazlarning  hosil  bo’lish  manbai  quyidagi  jarayonlar  hisoblanadi: 

global karbonat kislotali karbonat tarkibli jinslarning metamorfizm 

hisobiga nafas olishi; vulqonlar va gaz shaklidagi mahsulotlarning 

otilib  chiqishi  (er  tagida  otilib  chiqqan  bug’lar  va  CO

2

); 

organizmlarning 

nafas 

olishi; 

organik 

moddalarning 

minerallashuvi;  tabiiy  yer  osti  gazlarining  bakterial  oksidlanishi; 

antropogen faoliyat (yoqilg’ini  yoqish) va tabiiy yong’inlar. 

 

Karbonat angidridli gaz, asosan fotosintez jarayonida, okean 

va  dengizlarda  karbonat  angidridli  cho’kindilar  hosil  bo’lishida 

hamda  tog’  jinslarining  nurashida  yutiladi.  Atmosferaning  gaz 

tarkibini  o’ziga  xos  boshqaruvchisi  bo’lgan  yashil  o’simliklar  va 

49 

72 

---

www.qmii.uz/e-lib 

 

www.qmii.uz/e-lib 

 

  harakatlanishi issiq yetishmasligi bilan cheklanadi. 

 

 

3.3 – jadval