Ecologiya MurodovSh lot doc

-14·10

8

 t. tashkil etadi.  

90 

111 

---

www.qmii.uz/e-lib 

 

www.qmii.uz/e-lib 

 

  

harorati  nisbatan  yuqori  bo’lgan  geologik  davrda  shakllangan. 

Bunday davr uchun kuchli tropik rivojlangan geografik mintaqalar 

tuzilishi xosdir. 

Sovuq 

davrlarda 

ikkinchi 

turdagi 

mintaqaviylik 

hukmronlik  qilgan:  geografik  mintaqalarning  va 

poyaslarning 

umumiy  miqdori  ko’paydi,  ichki  tropik  bo’shliq  qisqardi  va 

mintaqalar  chegarasi  ekvatordan  surilib,  uning  hisobiga 

tropiklarda  tashqari  bo’shliq  kengaydi  (Markov  va  boshqalar, 

1978, b. 137-138). 

Issiq davrda, masalan poleogenda deyarli butun Grelandiya 

tropik mintaqa chegarasida joylashgan edi. 

O’sha  paytda  iqlim  shunchalik  iliq  ediki,  hatto  shimoliy 

qutbda  o’rtacha  yillik  harorat  15-17  0S  tashkil  qilgan.  Quruqlik 

relefi,  asosan  tekisliklardan  iborat  bo’lib,  u  uncha  chuqur 

bo’lmagan, yaxshi isiydigan dengizlar bilan qurshalgan. 

Paleogen  davri  oxirida  (oligetsenda)  iqlimning  global 

sovishi  kuzatilib,  uni  ko’pchilik  mualliflar  quruqlikning 

ko’tarilishi  va  tog’lar  paydo  bo’lishi  bilan  bog’lashadi.  Sovush 

tendentsiyasi  miotsenda  (quyi  neogen)  yanada  kuchaygan. 

Natijada Yer yuzasi tuzilishida mintaqaviy o’zgarish paydo bo’ldi. 

Pliotsenda (yuqori neogen) uning qayta qurilishi sodir bo’lgan. 

Tropik  mintaqa  qisqarib,  muntazam  bir  -  necha  mustaqil 

mintaqalarga  bo’linadi.  Pliotsenda  (to’rtlamchi  davr)  maksimal 

sovush va muzlash davrida mintaqalar tuzilishining qayta qurilishi 

yuqori  nuqtaga  yetdi.  Yer  tarixida  eng  murakkab  bo’lgan 

hozirgacha,  ba‘zi  o’zgarishlari  bilan  saqlanib  qolgan  geografik 

mintaqaviylik  vujudga  keldi.  Bu  bizning  muz  qoplamlari 

(Antarktida, Grenlandiya, baland tog’lar va boshq.) keng tarqalgan 

sovuq davrda yashayotganligimizga asos bo’ladi.