O‘zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

3.Axborot manbalari 
Aksariyat  korxonalar  uchun  ma’lumotga  bo‘lgan  ehtiyoj  tarkibi  taxminan  bir  xil. 
Ma’lumotlar doimiy ravishda va to‘liq ravishda ishlab chiqarish, biznes va boshqa faoliyat 
turlarini  aks  ettirishi  kerak.  Axborotning  tarkibi  iqtisodiy,  huquqiy,  texnik  bo‘lishi 
mumkin. 
Axborot turlari bo‘yicha guruhlanadi: rejali, tartibga soluvchi va ma’lumotnoma va 
buxgalteriya hisobi (SHakl). 
Axborot turlari 
Rejalashtirilgan  ma’lumotda  kelajakda  bajarilishi  mumkin  bo‘lgan  harakatlar 
tanlovi,  shuningdek  texnik,  iqtisodiy  va  operatsion-ishlab  chiqarishni  rejalashtirish 
bo‘yicha ma’lumotlar mavjud. 
Ma’lumotnoma  ma’lumotlari  buxgalteriya  hisobi  va  rejalashtirish  ma’lumotlari 
o‘rtasidagi  bog‘liqlikdir.  Ma’lumotnoma  ma’lumotlari  tarkibi  ishlab  chiqarish  turi, 
mahsulotlarning nomenklaturasi va murakkabligi, ishlab chiqarish texnologiyasi va tashkil 
etilishi, ichki mehnat taqsimoti, ichki iqtisodiy munosabatlarning rivojlanish darajasi bilan 
belgilanadi. 
Buxgalteriya  ma’lumotlari  dastlabki  ma’lumotlarni  to‘plash,  o‘zgartirish,  yozib 
olish,  kompyuter  markazlariga  yoki  tezkor  boshqaruv  uchun  ma’lumotlarni  qayta  ishlash 
uchun boshqaruv blokiga, ma’lumotlarni oqim va muayyan prinsiplar bo‘yicha to‘plash va 
guruhlarga  ajratish,  yig‘ma  ma’lumotlarni  yaratish  va  hisob-kitoblarni  amalga  oshirish 
bosqichlarini  o‘z  ichiga  oladi.  (tahliliy  va  sintetik  hisob,  ichki  va  tashqi  hisobotlarni 
tayyorlash) 
Korxonada faoliyat jarayonida katta miqdordagi tezkor ma’lumot mavjud. Masalan, 
elektroenergetikada,  korxonaning  elektr  qurilmalarini  tezkor-dispetcherlik  nazorati  bilan, 
elektr  ulanish  sxemasi,  elektr  jihozlarining  yuklanishi,  uning  holati  va  boshqa  narsalar 
hozirgi vaqt rejimida talab qilinadi. 
Asosiy  ma’lumotlar  buxgalteriya  hisobining  barcha  turlari  uchun  dastlabki 
ma’lumotlarni  taqdim  etadi.  Boshlang‘ich  ma’lumotlarning  ko‘pligi  menejerlarga  to‘liq 
tushunish,  tahlil  qilish  va  o‘z  ishlarida  foydalanishga  imkon  bermaydi.  O‘z  vazifalarini 
bajarishda ular qisqa sharhlar va boshqa guruhlangan ma’lumotlar bilan ishlashlari kerak. 
Boshqarish tizimlarida ishlatiladigan ma’lumotlar ma’lum talablarga javob berishi kerak: 
1. Kerakli va etarli miqdordagi va sifatli ma’lumot, sifat tomoni ustunlik qiladi. 
2. Axborotning aniqligi. Agar ma’lumot noto‘g‘ri yoki taxminiy bo‘lsa, jiddiy oqibatlarga 
olib keladigan qaror qabul qilinishi mumkin. 

---

162 
 
3.  Axborotning  tezkorligi.  Boshqaruv  uchun  zarur  bo‘lgan  ma’lumotlar  o‘z  vaqtida 
bo‘lishi  kerak.  Oldindan  ma’lumot  talab  qilinmasligi  mumkin.  Boshqa  tomondan, 
kechiktirilgan ma’lumotlar o‘z vaqtida qaror qabul qilishga imkon bermaydi. 
4.  Axborotning  to‘liqligi.  Barcha  muammolarni  samarali  hal  qilish  uchun  menejer 
boshlig‘iga  etarli  miqdordagi  ma’lumotlar  taqdim  etilishi  kerak.  Qisqartirilgan  (kesilgan) 
ma’lumotlar  boshqaruv  samaradorligini  keskin  pasaytirishi  yoki  hatto  boshqaruv 
xatolariga  olib  kelishi  mumkin.  Biroq,  ma’lumotlarning  to‘liqligi  talabi  uning  ko‘payishi 
bilan chegaralanishi mumkin.  
5.  Foydalilik.  Qaror  qabul  qilish  uchun  aniq,  aniq  ma’lumot  kerak,  qolganlari  ma’lumot 
shovqinini  hosil  qiladi.  Foydali  ma’lumotni  shovqinlardan  ajratish  murakkab  tahliliy  ish 
bo‘lib, ko‘pincha qimmatga tushadi. 
Axborotning  texnologik  xususiyatlari,  uni  joylashtirish  zichligi,  turli  sharoitlarda  tejash 
imkoniyati,  ishlov  berish  tezligi,  qazib  olish,  bosib  chiqarish,  taqdim  etish,  xizmat 
ko‘rsatish  shakli  va  boshqalar.  Bu  erda  texnik  va  texnologik  tizimlarni  takomillashtirish, 
terminologiyani  birlashtirish,  hujjatlarni  tuzish  va  ularni  taqdim  etish  tartibi.  Axborotni 
boshqarish darajalari va bo‘g‘inlari, shuningdek, tartibga solish va ma’lumot olish, hisob-
kitob  va  tahliliy  va  boshqa  sohalarga  ajratish  kerak.  Axborotning  shovqinli  immuniteti 
muhim xususiyat - bu faol va passiv aralashuvga qarshi turish qobiliyati. YUqori shovqin 
immuniteti barqaror boshqaruvni, uning zaruriy maxfiyligini ta’minlaydi (tijorat va davlat 
sirlarini  saqlash).  Boshqarish  tizimlaridagi  ma’lumotlarning  narxi  doimiy  ravishda  oshib 
bormoqda,  bu  bizni  uni  olish  va  undan  foydalanish  samaradorligini  doimiy  ravishda 
oshirishga intilishga majbur qiladi.