««xalqaro audit»

3.2. Mustaqil auditorlarning xalqaro tashkilotlari 
 
Evropada buxgalterlar va auditorlarning ikkita professional tashkiloti salmoqli 
o’rin  egallaydi.  Bu  buxgalteriya  hisobi  standartlari  bo’yicha  xalqaro  komitet  – 
BHSXK  (International  Accounting  Standarts  Commite  –  IASC)  va  Evropa  ekspert 
buxgalterlarining federatsiyasi EEBF (Federation des Experts Somptables Europeen - 
FEE).  FEE  1987  yil  1  yanvarda  tashkil  topgan  va  shtab-kvartirasi  Bryusselda 
joylashgan. 
Milliy  an’analar,  shuningdek  auditorlar  jamoat  tashkilotlari  ham  auditorlik 
faoliyatining  barpo  bo’lishi  va  rivojlanishida  juda  katta  rol  o’ynaydi.  Masalan, 
Amerikadagi  qasamyod  qilgan  buxgalterlar  instituti  –  AQBI  (American  Institute  of 
Certified  Public  Accountants  –  AICPA)  AQShda  auditorlik  faoliyatining 
rivojlanishiga ulkan ta’sir ko’rsatgan. Unga quyidagi majburiyatlar yuklangan: 

 
qasamyod qilgan buxgalterlar uchun professional talablarni belgilash; 

 
buxgalteriya  hisobi  va  audit  bilan  bog’liq  mavzularda  tadqiqotlar 
o’tkazish va asarlar chop qilish; 

 
ma’muriyat uchun konsultatsiya xizmatlari; 

 
soliqqa tortish sohasidagi konsultatsiya xizmatlari va b. 
Auditorlik 
faoliyatining 
rivojlanishiga 
ko’plab  boshqa  muassasalar, 
assotsiatsiyalar  va  institutlar  ham  ta’sir  ko’rsatgan.  Ulardan  har  biri  ma’lum 
vazifalarni  bajarish  uchun  yaratilgan  bo’lib,  ularda  auditorlik  faoliyatiga  juda  ham 
xilma-xil  yondoshuvlar  mavjud.  Shubhasiz,  eng  muhimlaridan  biri  qimmatli 

---

 
23 
qog’ozlar  va  birja  operatsiyalari  bo’yicha  komissiya  -  QQBOK  (Securbties  and 
Exchange  Comission  –  SEC)  bo’lib,  u  moliya  bozorining  rivojlanishi  uchun  mas’ul 
hisoblanadi. 
Bulardan  tashqari,  AQShda  markaziy  hisob  boshqarmasi  (yoki  umumiy 
buxgalteriya hisoboti boshqarmasi) – MHB (General Accounting Office - GAO) ham 
mavjud. Bu federal hukumat qonunchilik shahobchasining idoradan tashqari xizmati 
bo’lib hisoblanadi. O’zbekistonda bu borada hisob palatasi tashkil etilgan. GAO faqat 
AQSh  Kongressi  oldidagina  mas’ul  hisoblanadi.  Unga  bosh  nazoratchi  rahbarlik 
qilib,  u  Kongress  oldida  hisobot  beradi.  GAO  auditor  xodimlarining  asosiy 
majburiyati – aynan Kongress uchun auditorlarni tasdiqlash funktsiyasini bajarishdir. 
AQSh ning har xil hukumat  muassasalari Kongress uchun moliyaviy axborotlarning 
ayrim  turlarini  (shu  jumladan,  byudjet  mablag’larining  sarflanishi,  davlat 
buyurtmalarining  bajarilishi  haqida  ham)  vaqti-vaqti  bilan  taqdim  qilib  turadi.  Ular 
tomonidan  tayyorlangan  axborotlarning  katta  qismi  Kongressga  taqdim  qilinishidan 
oldin  GAO  mutaxassislari  tomonidan  auditorlik  tekshiruvidan  o’tkaziladi.  Hukumat 
muassasalarining  xarajat  va  daromadlari  qonun  hujjatlari  bilan  belgilanganligi 
sababli,  ushbu  auditorlik  tekshiruvlar  mazmuni  –