««xalqaro audit»

2.2. Xalqaro audit tizimi va uning modellari 
XX asrning ikkinchi yarmi hamda XXI asr dastlabki yillari jahon mamlakatlari 
o’rtasida  o’zaro  hamkorlik  va  integratsiya  jarayonlarining  kuchayishi  bilan 
izohlanadi.  Xalqaro  maydonda  iqtisodiy  munosabatlarning  tobora  chuqurlashib 
borishi jahonning turli mintaqalarida erkin iqtisodiy zonalarning vujudga kelishiga va 
transmilliy korporatsiyalar faoliyatining kuchayishiga turtki berdi.  
Biznes  va  aloqalarning  jahon  mamlakatlari  bo’ylab  baynalmilallashuvi  
buxgalteriya  hisobi  va  audit  tizimining  ham  xalqaro  ko’rinishga  ega  bo’lishiga  olib 
keldi. Shunday bir sharoitda transmilliy korporatsiyalar va ularning jahonning boshqa 
mamlakatlaridagi  bo’linmalari  o’rtasida  hisob  va  audit  tizimini  yuritishda  yangicha 
tartib  ishlab  chiqilishini  taqozo  qildi.  Turli  mamlakatlarda  auditorlik  faoliyatiga 
turlicha  yondoshilishiga  qaramasdan,  jahon  xo’jaligi  va  moliya  bozorlarining 
baynalmilallashuvi  kuchayib  borayotganligini  aks  ettiruvchi  unifikatsiyalangan 
qoidalarni ishlab chiqish zarur.  

---

 
16 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ma’lumki, xalqaro audit standartlari jahon mamlakatlarida turlicha qo’llaniladi. 
Bunga asosiy sabab, ushbu mamlakatlarda buxgalteriya hisobining turlicha modellari 
amal  qilishidadir.  Olimlarning  ta’kidlashicha,  hozirgi  kunda  dunyoda  buxgalteriya 
hisobi va audit tizimining quyidagi modellari mavjud: 
Jahon mamlakatlarda buxgalteriya hisobi va audit tizimining turlicha yuritilishi 
hisob  va  audit  sohasida  standartlarni  muvofiqlashtirish  va  tatbiq  etishni  taqozo  etdi.  
Xususan,  bu  tadbir  bilan  IAPS  shug’ullanadi.  IFAC  huzuridagi  Xalqaro  auditorlik 
amaliyoti qo’mitasi (IAPS) auditorlik faoliyati kam taraqqiy etgan davlatlarda ushbu 
kasbning  mavqeini  ko’tarish  maqsadida  xalqaro  auditorlik  standartlarini  qo’llashni 
muvofiqlashtirib turadi.  
Bugungi kunga kelib  xalqaro audit standartlarini  jahon  mamlakatlari bo’yicha 
qo’llanilish darajasiga ko’ra quyidagi ko’rinishi mavjud: