Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti muqobil energetik qurilmalarda issiqlik va

 

Turbina

 (frans. turbinus — uyurma) — ish jismi — bugʻ, gaz yoki suvning kinetik 

energiyasini mexanik ishga aylantiruvchi birlamchi dvigatel. Ish organi — rotor. Ish 

jismi  oqimi  rotor  parraklariga  taʼsir  qilib,  uni  aylantiradi.  T.ning  aktiv  (faol)  va 

reaktiv, bir va koʻp pogʻonali turlari bor. Muqim (statsionar) bugʻ va gaz T.lari elektr 

toki generatorlarini (turbogeneratorlar), markazdan qochma kompressorlar va havo 

haydovchi qurilmalarni (turbokompressorlar, turbohavo haydagichlar), taʼminlash, 

yonilgʻi  va  moy  nasoslarini  (tubronasoslar)  harakatlantirish  uchun  qoʻllanadi. 

Transport  bugʻ  va  gaz  T.laridan  kemalarda  asosiy  dvigatel  sifatida  foydalaniladi. 

Gaz  T.lari  ham  aviatsiya  dvigatellari  (turbovintli  va  turboreaktiv  dvigatellar) 

sifatida, baʼzi hollarda (yuqori quvvatli dvigatellar zarur boʻlganda) lokomotivlar 

(gazoturbovozlar)  va  maxsus  avtomobillarda  ham  qoʻllanadi.  Gidravlik  T.lar 

gidroelektr  styalarida  elektr  toki  generatorlarini  harakatlantirish  uchun  ishlatiladi 

(gidrogeneratorlar). Tejamliligi, ixchamligi, ishonchliligi va katta quvvat hosil qila 

olishi  tufayli  T.lar  energetikada  porshenli  bugʻ  mashinalarining  oʻrnini  egalladi 

(qarang 

Bugʻ turbinasi

, 

Gaz turbinasi

, 

Gidroturbina

).

   

                                  

 

Generator 

— 

tashqi energiya manbai hisobiga elektr energiyasi ishlab chiqaruvchi yoki energiyani 

bir  turdan  ikkinchi  turga  oʻzgartiruvchi  qurilma;  apparat  yoki  mashina.  Masalan, 

atsetilen  generatori,  muz  generatori,  bugʻ  generatori,  gaz  generatori,  elektr 

generatori va h. k. Xususan, elektr generatorlari oʻzgarmas tok, oʻzgaruvchan tok 

generatorlariga  boʻlinadi.  Generator  tushunchasi  oʻzgaruvchan  va  oʻzgarmas  tok 

elektr mashinalariga ham, elektr tebranishlarini hosil qiluvchi asboblarga ham bir xil 

qoʻllaniladi. Birinchi holda, mexanik energiya elektr energiyasiga aylantirilsa,  

                                                         8. 

---

                                                                                      

ikkinchi  holda  manbaning  elektr  energiyasi  maʼlum  chastotali,  kerakli  shakl  va 

quvvatli 

tebranishlar 

energiyasiga 

aylantiriladi. 

Generatorning 

umumiy 

makromodeli  quyidagi  sxemada  koʻrsatilgan.  Generatorlar  asosan  turli 

koʻrsatkichlar asosida yaratiladi. Generatorlarning elektr mashina, lampa, tranzistor; 

mikrosxemali,  yoyli,  impulyeli,  gidroturbina,  bugʻ  turbina,  har  xil  chastotali, 

molekulyar  va  b.  xillari  boʻladi.  Misol  tariqasida  standart  signal  generatorining 

tuzilishini koʻrish mumkin (sxemaga q.). Ularning koʻpchiligi 50— 100 kGs dan bir 

necha  ming  MGs  gacha  chastotada  ishlaydi.  Generatorning  asosiy  funksional 

qismini 50 kGs — 30 MGs chegarada ishlaydigan signal generatorlari tashkil etadi. 

Uning  chastotasi  maxsus  chegaralangan  diapazonlarda  va oʻzgaruvchan sigʻimlar 

yordamida  bir  tekis  sozlanadi.  Chastotani  oʻzgartish  aniqpigi,  odatda,  0,5—1,5% 

oraligʻida boʻladi. Signal Generatordan modulyatorga beriladi. Modulyatorda signal 

amplitudasi  boʻyicha  modulyatsiyalanadi.  Modulyatsiyalovchi  signal  vazifasini 

ichki past chastota G.i (/=1000 Gs) va tashqi ulangan Generatorlar bajarishi mumkin. 

Generatorlar  radiouzatish,  radioqabul  qilish  va  televizion  qurilmalarda,  oʻlchov 

texnikasida,  turli  texnologik  jarayonlarda,  fan  va  texnikaning  turli  sohalarida 

qoʻllaniladi. Ular yordamida koʻplab elektrotexnika va radioelektronika qurilmalari 

yaratilgai, 

yangi 

"generatormashina" 

tizimlari 

ishlab 

chiqariladi 

(qarang 

Elektrmashina 

generatori

, 

Oʻlchash 

generatori)

.

     

 

 

                                                                                

9. 

---