3.7. Dorika kapiteli, shar va prizma rasmini chizish
Geometrik shakllari rasmini chizish vazifalari tugagandan so‘ng
murakkab elementlarga o ‘tiladi. Qalamtasvir bajarish uchun
«Dorika» uslubida ishlangan ustunning kapiteli (me’morlikboTagi),
84
shar va prizma shakllari tanlab olinadi (59-rasm,
a, b, d, e).
Ushbu
modellami tanlab olinishdan maqsad yoshlarga geometrik shakllar:
kub, shar, silindr kabilarni bajarish davomida olgan chiziqli
konstmktiv qurilish, perspektiva, yorug‘-soya va tus, munosabatlari
kabi kunlar haqidagi bilimlarni mustahkamlashdir. Kapitel va
59-rasm.
85
geometrik shakllarning nozik va murakkab konstruksiyasini chi-
zish o‘quvchilardan yuksak mahorat talab etadi.
Qo‘yilma stol ustiga ufq chizig‘idan yuqoriroq holda o‘matiladi.
U yuqori yon tomonidan yoritilgan. Vazifani boshlashdan oldin
o‘quvchilar turli nuqtalardan chizgilar bajarishlari va eng maqbul
joyni tanlab olishlari kerak. Aniq joyni tanlab olingandan so‘ng,
ishni tasvirlash bosqichlariga to ‘liq amal qilgan holda olib borishlari
shart.
Dastlab, kapitel va uning ustuni biriktirilgan to ‘g‘ri to ‘rtburchak
asos-taxtachasi, uning pastki silindrsimon ustuni prizma va shar
shakllari qog‘oz sirtida kompozitsion to ‘g‘ri joylashtirib olinadi.
Shundan so‘ng, ular chiziqli konstmktiv ravishda quriladi. Shakllar
simmetrik b o ‘lgani uchun ularni tasvirlashda turli yordamchi
chiziqlar bilan bir qatorda kapitel asosidan o‘tuvchi va shaklni
teng ikkiga bo‘luvchi o‘q chizig‘i belgilab olinadi.
Vazifani bajarishda tasvirlashning asosiy qonuni — perspektiva
qonuniga amal qilgan holda ish yuritish lozim. Bu yerda to ‘g‘ri
to ‘rtburchak, aylana shakllarining perspektiva jihatidan qanday
bo‘lishini ko‘rish mumkin. Shuningdek, mashq davomida avval
katta shakl, so‘ngra esa uning nozik va mayda bo‘laklari ustida ish
olib borish kerak. Aks holda, ish yetarli darajada muvaffaqiyatli
amalga oshirilmaydi. Kapitel ustuni dumaloq shaklga ega. Shuning
uchun uni qurishda uning yaxlit bir aylana shaklga ega ekanligini
hisobga olgan holda ish yuritish kerak. Faqat shu yo‘sinda tasvirlash
orqaligina uni haqqoniy ko‘rinishiga erishish mumkin.
Bu esa, ustun atrofidagi mayda vertikal qavariq bo‘laklar uning
asosini tashkil etuvchi aylanalarning perspektiva qonuniga binoan
ellips bo‘lib qisqargan shakllari va uning kichik katta bo‘lagini
yarim ko‘rinishda emas, bir butun yaxlit, deb tasaw ur etgan holda
amalga oshiriladi.
Kapitelning nisbatlari yuqori darajada matematik hisoblari asosida
qurilgan bo‘lib, ushbu nisbatlaming aniqligi unga ko‘rkamlik baxsh
etadi. Shuning uchun uni tasvirlashda juda ko‘plab yordamchi
chiziqlar o‘tkazib, aylana markazini to ‘g‘ri belgilash va perspektiva
qoidalariga to ‘la rioya qilgan holda ifodalash hamda yorug‘-soya
munosabatlarini yetarli darajada aniq tasvirlash lozim.
Ushbu vazifani uzoq muddath seansda bajargandan so‘ng, sharq
va g‘arb klassik namunalariga mansub m e’morlik bo‘laklarida ple-
86
nerda qalamchizgi va uzoq muddatli mashqlar bajarish mumkin.
Ayniqsa, o ‘zbek milliy m e’morlik san’atiga mansub b o ‘lgan
«morpech» gips bo‘lagini bosqichma-bosqich tasvirlash davomida
o‘quvcliilar milliy san’atimiz namunalarini chuqurroq o‘rganadilar
(60-rasm,
a, b, d, e).
60-rasm.
87
NAZORAT SAVOLLARI
1. «Qirrali buyumlarning konstruktiv asosi» deganda, nimalarni
tushunasiz? Misollar keltiring.
2. Aylana perspektivasi nima? Misollar keltiring (ufq chizig‘idan
pastda, yuqorida, ufq chizig‘i balandligida).
3. Katta shakl nima?
4. Turli geometrik shakllarning perspektiv qisqarishiga misollar
keltiring.
5. Ufq chizig‘i nima?
6. Gips rozetkaning bosqichli rasmi qanday amalga oshiriladi? Uni
so‘zlab, amaliy mashqlar bajarib ko‘rsating.
7. Dorika kapiteli rasmini amaliy chizish bosqichi qanday?
8. Natyurmortni tasvirlashning uslubiy bosqichlari nimalardan iborat?
4-bob. INSON QOMATINING QALAMTASVIRI.
Do'stlaringiz bilan baham: |