Kasb-hunar ta’limi markazi botir boymetov qalamtasvir

2.3.  Tasviriy  saifatda  buyum  shakllarining  o‘zaro  nisbatlari
Tasviriy  san’at,  xususan,  qalamtasvir bajarishda jism  shaklini 
anglashga,  tanishga ko‘maklashuvchi yana bir xarakterh jihat, bu  — 
uning nisbatlari. Jismlar shakl jihatdan balandligi va kengligiga ega.
Tasvir bajarishda nisbat —
 jism qismlari  o‘lchamlarini bir-biri 
va butun jism bilan  solishtirish  orqali  amalga  oshiriladi.  Har bir 
jism  yoki  obyekt  o‘ziga  xos  m a’lum  nisbatlarga  ega.  Nisbat  mu- 
nosabatlarini  his  qilish  rasm  chizish  jarayonidagi  eng  asosiy  va 
zamriy jihatlardan biridir. Jism nisbatlari qanchalik to ‘g‘ri aniqlansa, 
uning  tasviri  shunchalik  haqiqatga  yaqin  boTadi.  N isbatlar 
buzilganida, tasvir ham sun’iy chiqadi va haqiqatdan yiroq boTadi.
47

---

Barcha murakkab shakUar har xil nuqtada turlicha idrok etiladi. 
Ammo bundan qat’iy nazar, har bir shakl idrok etilishi va tabiatda 
ega bo‘lgan xarakteri va nisbatlarini o‘zida mujassamlashtirishi kerak. 
Agar  qismlarning  o ‘zaro  m unosabati  m ashg‘ulot  davomida 
chizilgan rasmlarda noto‘g‘ri ifodalangan bo‘lsa, to ‘g‘ri perspektiv 
tuzilish ham,  ajoyib yorug‘lik foni va rang ham tasvimi tabiiy qila 
olmaydi.
Rasmdagi jism nisbatini to ‘g‘ri aniqlash rassomning ko‘z bilan 
cham alash  m ahoratiga  bog‘liq.  Jism lar  bir  tizim   va  tarzda 
chizilganda,  chamalash  qobiliyati  muntazam  rivojlanib  boradi. 
Shuning uchun  o‘quvchi  shakllar nisbatlarini  aniqlashda ko‘proq 
chamalash orqah buyurn va shakhami o‘zlashtirishi lozim. Bir gumh 
jismlar  chizilganda,  yanada  qiyinroq  vazifa  —  bir  gumh jismlar 
nisbatlarini aniqlash vazifasi  yuzaga keladi.  Bunday hollarda ko‘z 
bilan jismlar va ulaming qismlari kattaligini solishtirishning umumiy 
usulidan  foydalaniladi.  Odatda,  o‘lchov  birligi  sifatida  ushbu 
tasvirlanayotgan gumhlarga  mansub bir jismning  kattaligini  olish 
mumkin.