Kasb-hunar ta’limi markazi botir boymetov qalamtasvir

Shtrix —
  bu  nisbatan  qisqa  chiziqlar. 
Bir joyda ko‘p, ikkinclii joyda kamboTislii 
bilan,  ular  rasmda  turli  tus  hosil  qiladi. 
Qismlarga turli miqdorda shtrixlar chizish 
tasvirlanayotgan jismning hajmi va shakhni 
ko‘rsatib berish imkonini beradi.
Tekis  qatlam bir xil  oraliq va tondagi 
shtrixlar  yordamida,  masalan,  kvadrat 
diagonali bo‘yicha hosil qilinadi. Yanada 
to ‘qroq tusga erisliish uchun birinchi qat- 
lam ustidan boshqa yo‘nahshda ikkinchisi 
qoplanadi.  Och tusdan to ‘qiga va to ‘q tus- 
dan  ochiga  yengil  o‘tish uchun  quyidagi 
ikki  usuldan  foydalanish  mumkin:  turli 
xil  tus  chegaralariga  soya  tusliirish  yoki 
boTmasa, qalam bosimi va shtrixlar orali- 
g‘ini doimiy ravishda  o‘zgartirish orqali.
Shtrix  ishlash  xarakteri  jism  shakli 
bilan monand boTishi, bu,  nafaqat,  shakl 
hajmining  rasmda  to ‘g‘ri  ifodalanishi, 
balki  jism  tuzilishi  haqqoniy  chiqishiga 
imkon  yaratadi.  H ar  qanday  n o to ‘g‘ri 
bajarilgan shtrix tasvirning  soxtaligi bilan 
ajralib  turadi  va  uni  buzadi.  26-rasmda 
shakllarga  berilgan  shtrixlaming  turlari 
ko‘rsatilgan  (
a,  b,  d,  e).
  Shtrixlar  o ‘z 
shakliga  ko‘ra,  sferik;  shakllarda  spiral; 
toTtburchak yuzalarda esa, shakl bo‘yicha 
to ‘g‘ri ko‘rinishida boTislii kerak.
Bir rasmning o‘zida shtrixlaming ikki 
e
 
yo‘nalishi ko‘rsatilishi mumkin. Yoysimon
26-rasm.
 
yo‘nalishli shtrixlami ba’zi shakllarga nis-
46

---

batan,  masalan,  shar chizishda ishlatish maqsadga muvofiq.  Tekis 
yuzalarni  (qirrali  jism larni)  tasvirlash  uchun  to ‘g‘ri  chiziqli 
shtrixlar qo‘llanadi.  Egri  yuzalarga  —  egri  chiziqli  — yarim doira 
shaklidagi  shtrixlar mos keladi.
Shtrixlami tanlashda jismlaming tasvirlanayotgan kenglikdagi 
nisbiy  joylashuvi  hisobga  olinadi:  shtrixlarning  bir-biriga  yaqin 
joylashuvi  to ‘q  tus  ko‘rinish beradi;  uncha  katta bo‘lmagan  ora- 
liqdagi  qalin  shtrixlar ular  orasidagi farqlarni  oshiradi va birinchi 
holatdan  farqli  o‘laroq,  shtrixlangan  joyni  oldingi  o‘ringa  olib 
chiqadi; shtrixlaming oralig‘ini qat’iy saqlagan holda ulami yanada 
qalinlashtirish —  buyurnning tus jihatidan oshishiga va shtrixlaming 
ta ’sir kuchi ko‘payishiga olib keladi.
Biron-bir rasm ishlanganda, jismning rassomga nisbatan qanday 
holatda  joylashganini  hisobga  olish  bilan  birga,  uning  rangi, 
tushayotgan  yorug‘lik  miqdori,  kenglikdagi  perspektiv  ko‘rinishi 
hamda fakturasi ham hisobga olinishi kerak. Kuchli tuslardan iborat 
shtrixlar tasvirdagi rnadurn bir qismlami oldingi o‘ringa ohb chiqishda 
ishlatiladi.  Oldingi  qatordagi  jismlar  yorqin,  to ‘q  tusli,  keskin 
shtrixlardan iborat bo‘lishi lozim.  Katta  yuzalarni jismga yorug‘lik 
tushishiga qarab,  shtrix chiziqlar ko‘ndalang bo‘lishi tavsiya etiladi. 
Tus berilgan rasmlarda shtrixlaming qalinhgi va xarakteri u yoki bu 
yuzaning ko‘rinish darajasiga qarab turlicha bo‘lishi mumkin.
Shuni  ta ’kidlash  kerakki,  ortiqcha  qalinlikdagi,  siyrak  (oraliq 
masofasi kichikbo‘lgan), kattaburchaklami kesib o‘tuvchi va shakl 
hajmiga  nisbatan  teskari  berilgan  shtrixlar  rasmga  xunuk,  «sim- 
to ‘r»  ko‘rinish beradi va jismning tasvirini buzadi.