Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

 
 
6-§. Mineral turlari va ularning xususiyatlari 
                   
Minerallar kimyoviy tarkibiga qarab 10 guruhga ajratiladi: 
1.
 
Silikatlar; 
2.
 
Karbonatlar; 
3.
 
Oksidlar; 
4.
 
Gidroksidlar;  
5.
 
Sulfitlar; 
6.
 
Sulfatlar; 
7.
 
Galloidlar; 
8.
 
Fosfatlar; 
9.
 
Volframitlar; 
10.
 
Sof elementlar. 
 
Tog’ jinslarining tarkibida minerallar har xil miqdorda uchraydi. Masalan, 
dala shpatini magmatik tog’ jinslarida 60% gacha, metamorfik tog’ jinslarida 30% 
gacha va cho’kindi tog’ jinslarida 12 % gacha uchratish mumkin.  
 
Quyida tog’ jinsi hosil qiluvchi asosiy minerallar ko’rib chiqiladi.  
 
Silikatlar
  –  bu  sinf  eng  ko’p  miqdordagi  minerallar  guruhini  o’z  ichiga 
oladi  va  ko’pgina  tog’  jinslarining  tarkibida  uchraydi.  Silikatlar  orasida 
minearllarning  quyidagi  turlarini  uchratish  mumkin:  dala  shpatlari,  piroksinlar, 
anfibonlar, slyudalar va shuningdek, olivin, talk, xlorid va gilli minerallar. 
 
Dala  shpatlari
  –  endogen  mineral  bo’lib,  kimyoviy  tarkibiga  qarab  2 
turga:  plagioklazlarga  va  ortoklazlarga  bo’linadi.  Plagioklaz  guruhiga  kiruvchi 
minerallar  albit  va  anortitdan  hosil  bo’lib,  ularning  miqdoriga  qarab  plagioklazlar 
quyidagi minerallarga ajratiladi: albit, poligoklaz, andizit, labrodor, anortit. 
 
Plagioklazlar
  oq,  kulrang  –  oq,  kulrang  va  to’q  kulrang  rangda  bo’lib, 
gohida  qizil  turlarini  uchratish  mumkin.  Yaltiroqligi  shishasimon,  qattiqligi  6  – 

---

40 
 
 
6,5,  ulanish  tekisligi  mukammal,  zichligi  2,61  gr/sm
3
  dan  (albit)  to  2,76  gr/sm
3
 
gacha (anortit). 
 
Ortoklaz
  guruhida  eng  ko’p  tarqalgan  minerallar  ortoklaz  va  mikrolin 
bo’lib,  ular  plagioklazlardan  farqli  o’laroq  to’gri  burchakli  bo’laklarga  bo’linadi. 
Ortoklazlarning  pushti,  qizil,  sariq  va  kulrang-pushti  va  gohida  kulrang  turlari 
uchraydi. Ular shishasimon yaltiroq, ulanish tekisligi mukammal, zichligi 2,5 – 2,6 
gr/sm
3
. 
 
Dala  shpatlarini  granit,  siyenit,  gneys  va  boshqa  tog’  jinslari  tarkibida 
uchratish  mumkin.  Bu  minerallar  shisha  va  kulolchilik  sanoatida,  o’ymakorlikda 
qoplama material sifatida ishlatiladi.  
 
Piroksenlar
  –  kimyoviy  tarkibi  murakkab  mineral.  Ularning  eng  ko’p 
tarqalgani  avgit.  Avgit  yashil  qora,  qo’ng’ir  qora,  gohida  to’q  yashil  va  qo’ng’ir 
rangda  uchraydi.  Yaltiroqligi  shishasimon,  qattiqligi  5-  6,  ulanish  tekisligi 
mukammal,  zichligi  3,2  –  3,6  gr/sm
3
.  Avgit,  asosan,  effuziv  tog’  jinslarida 
uchraydi.  
 
Amfibonlar
  –  magmatik  va  metomorfik  tog’  jinslarida  juda  ko’p 
uchraydigan minerallar bo’lib, eng ko’p tarqalgani shox aldamchisi va aktinolitdir.