Bu usulda po‟lat faqat suyuq cho‟yandan olinadi. Bessemer va Tomas konverterlarida sifatli
po‟lat olish cheklanganligi tufayli oxirgi paytlarda kislorodli-konverter usuli qo‟llaniladi (1-rasm).
Konverterdagi suyuq cho‟yanga kislorod soploli furma (naycha) orqali konverter tepasidan bosim ostida
Furma yuqori haroratda erimasligi uchun, uni suv oqimi bilan sovitilib turiladi. Bu usul bilan
kislorod
2
-rasm. Kislorod konvertorining umumiy ko„rinishi.
Bessemer konvertori nok shaklidagi qurilma bo‟lib, ichki devorlari o‟tga chidamli materiallar
va sirti po‟lat list bilan qoplanadi. Qurilmaning o‟rtasi ikkita tsapfadan iborat metall halqa bilan o‟raladi
(2–rasm). Tsapfa 3 ning ichi g‟ovak. Tsapfalar poydevorga o‟rnatilgan ustunlar 6 ga tayanadi. Qurilma
tubida diametri 15 mmli teshiklar bo‟lib, havo qutisi 1 bilan tutashgan. Tsapfa 3 ga gidravlik porshen
bilan bog‟langan shesternya 4 o‟rnatilgan. Gidravlik porshen harakatga kelganda konvertor tishli reyka 5
va shesternya 4 orqali o‟z o‟qi atrofida aylanadi
17
.
Konvertorni ishga tushirayotganda yotiq (gorizontal) holatga keltirilib, unga suyuq cho‟yan
quyiladi. Keyin past bosimda havo haydaladi. Havo kanallari suyuq cho‟yan bilan bekilib qolishini
bartaraf etish maqsadida konvertor tik (vertikal) holatga asta–sekin keltiriladi.
Konvertorni tik holatga keltirish mobaynida havo bosimi 2,5 atm. oshirib
boriladi. Bu vaqtda suyuq cho‟yan shiddat bilan oksidlana boshlaydi:
2Fe+O
2
= 2FeO+Q kkal;
2Mn+O
2
=2MnO+Q kkal
Si+2FeO=SiO
2
+2Fe+Q kkal;
Si+O
2
=SiO
2
+Q kkal
Mn+FeO=MnO+Fe+Q kkal
Oksidlar o‟zaro birikib silikat tarzida shlak hosil qiladi:
MnO+SiO
2
=MnSiO
2
FeO+SiO
2
=FeOSiO
2
Dastlab uglerod yonmaydi, chunki vannadagi harorat uning yonishi uchun yetarli bo‟lmaydi.
Kremniy va marganeslarning oksidlanishi natijasida vannadagi harorat ko‟tarilib, uglerod yona
boshlaydi:
2C+O
2
=2CO–Q kkal
C+FeO=CO+Fe–Q kkal
3–rasm
.
Bessemer konvertori
Konvertorning sig‟imi, qayta ishlanayotgan cho‟yan tarkibi va ularning miqdoriga ko‟ra
uglerodning yonishi 8–10 minut davom etadi. Cho‟yan tarkibidagi uglerod yonib kamayishi natijasida
alanga pasayib qo‟ng‟ir tutun chiqa boshlaydi
18
.
Bu esa cho‟yan tarkibidagi qo‟shimchalar deyarli yonib tugaganligini
bildiradi. Kutilgan tarkibdagi po‟lat olingach, jarayonni tugatish uchun konvertorni yotiq holatga
keltira borish bilan havo bosimi asta-sekin pasaytirib boriladi va to‟xtatiladi.
Ingliz metallurgi S.Tomas fosforga boy cho‟yandan po‟lat olish maqsadida Bessemer
konvertorining ichki devorlarini asosan o‟tga chidamli dolomit g‟ishtidan terishni va suyuq cho‟yanni
quyishdan oldin flyus sifatida ohaktosh kristallari kiritishni taklif qilgan. O‟zgartirilgan Bessemer
konvertori Tomas usuli deb ataldi.
1953–yildan etiboran asosli konvertorlarga quyilgan qayta ishlanadigan cho‟yan sathiga texnik
toza kislorod haydash yo‟li bilan turli markalardagi uglerodli va kam legirlangan po‟latlar olish usullari
qo‟llanila boshlandi. Bu usulning oddiy konvertor usulidan farqi shundaki, jarayonning boshidanoq
metall yaxshi aralashgani uchun uglerod, kremniy va boshqa qo‟shimchalar yaxshi oksidlanadi. Natijada
kislorodning ta„sir doirasida harorat 3000°C gacha ko‟tariladi. Konvertorda metall tez qizib, yaxshi
qizigan faol shlak hosil bo‟ladi. Bunda fosfor va oltingugurt shlakka o‟tadi. Bu usul sanoatda borgan sari
keng qo‟llanilmoqda, chunki u oddiyligi, ixchamligi, yoqilg‟i talab etmasligi, ish unumi yuqoriligi,
ishlash sharoitining yaxshiligi, po‟latda azot va vodorod gazining kamligi, kapital mablag‟larni kam talab
etishi, chiqindilarni qayta ishlashga imkon berishi kabi afzalliklarga ega. Pechning kamchiligi shuki, u
suyuq cho‟yanni ko‟proq talab etadi. Bundan tashqari, metall kuyindisi ko‟p, ancha miqdorda chang
ajralib chiqadi.
Do'stlaringiz bilan baham: