Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

507

XXIV bob.

 Fuqarolik jamiyati 

va huquqiy davlat

1. Huquqiy davlatda hokimiyatning butun mexanizmi – har bir organ, 

mansabdor shaxs o‘z faoliyati davomida huquqiy prinsiplar va qoidalarga 

tayanadi, o‘z faoliyatini ular bilan bog‘laydi. Huquqiy normalar nafaqat aholi, 

balki davlat organlari va mansabdor shaxslar uchun ham majburiydir. Ularning 

huquq doirasidan chiqishiga umuman yo‘l qo‘yilmaydi yoki bunga imkon beril-

maydi. Аgar etatik davlatda rasmiy organlar va mansabdor shaxslar huquqni 

o‘zlari uchun ikkinchi darajali va majburiy emas deb tushunsalar, aksincha 

huquqiy davlat sharoitida bunday holat umuman nomaqbul va nojoiz hisobla-

nadi va shu sababdan u sekin-asta yengib o‘tiladi.

2. Huquqiy davlatda etatik davlat uchun xos bo‘lgan huquq va qonun 

o‘rtasidagi masofaning uzayib ketishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Undagi davlat organ-

larining barcha normativ hujjatlari o‘zining mazmun-mohiyati va yo‘nalishi, qa-

bul qilish va rasmiylashtirish tartibi, qonuniy kuchga kiritish, qo‘llash, amalga 

oshirish va buzilishlardan muhofaza qilish xususiyatlariga ko‘ra huquqning 

yuqori talablariga javob beradi. Qonunchilik muntazam ravishda huquqiy prin-

siplarga asoslanadi, ularni o‘ziga singdiradi, ulardan aslo chekinmaydi. Davlat 

organlarining huquqiy bo‘lmagan normativ hujjatlarni qabul qilish va amalga 

kiritishiga umuman yo‘l qo‘yilmaydi, aksincha, etatik davlatlarda ko‘pincha 

buning shohidi bo‘lish mumkin.

3. Huquqiy davlat normativ qonunlarni qabul qilish va e’tirof etish bilan 

cheklanib qolmaydi. U mazkur qonunlar zaruriy ravishda hayotga tatbiq etili-

shi, barcha jismoniy va yuridik shaxslar, davlat va jamoat organlari, korxona, 

muassasa va tashkilotlar faoliyatini kerakli yo‘nalishga solishga katta ahamiyat 

beradi. Davlatning huquqni amalga oshirish bo‘yicha faoliyati ustuvor vazifa hi-

soblanadi, shu bois, unda «qog‘ozda qolgan», amal qilmaydigan qonunlar umu-

man yo‘q, aksincha etatik davlatda keraksiz qonunlarning «uyumlari»ni hech 

kim tozalashga urinmaydi ham. Huquqiy davlatda ijtimoiy munosabatlarning 

har bir subyekti davlat organlarining amaldagi normativ-huquqiy hujjatlarini al-

batta bajarish kerakligiga astoydil ishonadi (boshqacha bo‘lishi mumkin emas), 

zero bu huquqiy tartibotning barqarorligi muhitini yaratadi va jamiyatda yuri-

dik nigilizm tarqalishining oldini oladi hamda odamlarning huquqqa mensimay 

munosabatda bo‘lishini bartaraf etadi.

4. Huquqiy davlatda davlat normativ hujjatlarining amal qilishida subordi-

natsiyaga rioya qilinishiga katta ahamiyat beriladi. Unda huquq manbalari, ya’ni 

normativ hujjatlarning qat’iy bo‘ysundirilgan tizimi shakllanadi, amal qiladi va 

rivojlanadi. Bu tizimda har bir aktning o‘rni uning yuridik kuchiga bog‘liq 

bo‘ladi. Mazkur tizim, ifodali qilib aytganda, huquqiy manbalar «ehromi»ning 

cho‘qqisi – yuqori yuridik kuchga ega bo‘lgan konstitutsiya hisoblanadi. Hech 

qanday huquqiy manba konstitutsiya normalari va prinsiplariga to‘g‘ridan to‘g‘ri 

---