Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

O‘zbekiston – 

huquqiy ijtimoiy 

davlat

5-§.

---

499

XXIV bob.

 Fuqarolik jamiyati 

va huquqiy davlat

Ijtimoiylik, avvalo, bu adolat, ya’ni ko‘pchilikning manfaatiga muvofiqlikdir, 

ikkinchidan, insonlarning hamjihatligi ifodasidir. Shunga ko‘ra, hayotni adolatliroq 

qiladigan har qanday qoida, har qanday qonun, har qanday tartib ijtimoiydir.

Yuridik adabiyotlarda ijtimoiy davlatning tabiatiga, belgi va xususiyat-

larga oid turli talqinlar beriladi. Bir qator tadqiqotchilar ijtimoiy davlatni fuqa-

rolarning  ijtimoiy-iqtisodiy huquqlarini (ya’ni, mehnat qilish huquqi, dam 

olish huquqi, ijtimoiy ta’minot huquqi va boshq.) e’lon qiluvchi yoki pensiya va 

boshqa nafaqalarni ta’minlovchi davlat deb baholaydilar

1

. Аmmo bu yondashuv 

ijtimoiy davlatning o‘ta boy ma’nosini yetarlicha ocha olmaydi. U ancha teran 

mazmun-mohiyat kasb etadi. «Sotsial (ijtimoiy) davlat, – V.M. Baglayning 

fikricha, – fuqarolarni ish bilan ta’minlanishiga sharoit yaratadigan, umumiy 

daromadlarni budjet vositasida qayta taqsimlaydigan, odamlarga turmush ke-

chirishning eng quyi chegarasini (minimumni) ta’minlaydigan, kichik va o‘rta 

mulkdorlar hissasi ko‘payishiga ko‘maklashadigan, yollanma mehnatni muho-

faza qiladigan, ta’lim, madaniyat, sog‘liqni saqlash va oila xususida g‘amxo‘rlik 

qiladigan, ijtimoiy ta’minotni muntazam yaxshilaydigan davlatdir»

2

.

Konstitutsiya davlat uchun aniq ijtimoiy dasturni belgilab bermaydi, balki 

unda davlat siyosatining konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari belgilanadi. Davlat 

siyosatining ikki muhim jihatini nazarda tutish lozim. 

Birinchisi

 – fuqarolarga 

munosib hayot kechirish uchun va insonning erkin rivojlanishi uchun sharoit 

yaratishda ifodalanadi. Bu – mehnatni va insonlar sog‘lig‘ini muhofazalash, ish 

haqining minimal hajmini belgilash, ishsizlikning oldini olish va h.k. 

Ikkinchisi 

– 

aholining ijtimoiy jihatdan zaif qatlamlarini qo‘llab-quvvatlash, oilani, onalik, 

otalik va bolalikni muhofazalash, nogironlarga va qariyalarga g‘amxo‘rlik 

qilish va boshqalar. Ijtimoiy xizmatlar tizimini rivojlantirish, davlat pensiyala-

rini, nafaqalar va boshqa ijtimoiy himoya kafolatlarini belgilash ko‘zda tutila-

di

3

. Professor O.E. Leyst ta’biricha, «sotsial davlat» nafaqat huquqiy tartibotni 

muhofazalashi, shuningdek kam ta’minlanganlar va butun jamiyat manfaati 

uchun ijtimoiy siyosatni amalga oshirishi (qonun vositasida ish kuni davomiyligini, 

bolalar va ayollar mehnatini cheklash hamda taqiqlashni, mehnatga qobiliyat-

sizlarni, ijtimoiy himoya bilan, ishsizlarni ish bilan ta’minlashni, davlat hisobi-

dan umumiy o‘rta ta’limni, bepul meditsina xizmatidan foydalanish kabilarni 

huquqiy tartibga solishi) lozim

4

. Ijtimoiy davlatni tavsiflovchi ijtimoiy siyosat-

1 

Qаrаng: Иваненко В.А., Иваненко В.С. Социальные права человека и социальные обязанности 

государства: международные и конституционные правовые аспекты. – СПб., 2003. – 62–63-betlar.

2 

Qаrаng: Баглай В.М. Конституционное право Российской Федерации. – М., 2007. – 137-bet.

3 

Qаrаng: Конституция Российской Федерации: комментарий / Под общ. ред. Б. Топорнина и 

др. – М., 1994. – 21-bet.

4 

Qаrаng: Лейст О.Э. Гражданское общество, государство и право / Общая теория государства и 

права. Академический курс. Отв. ред. М.Н. Марченко, Том 1. – М., 1998. – 346-bet.

---