Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

191

IX bob.

 Huquq prinsiplari  

va funksiyаlari

lashish, og‘zakilik va bevositalik prinsiplari. Har bir huquq sohasi umumiy 

va tarmoqlararo prinsiplarga tayanishdan tashqari faqat o‘zigagina xos prin-

siplarga ham asoslanadi. Bu prinsiplarning barchasi birgalikda nafaqat huquq 

sohasi, balki butun huquq tizimining tuzilishi va harkatlanishi uchun zamin 

bo‘lib xizmat qiladi.

Huquqning mohiyati va ijtimoiy vazifasi 

uning funksiyalarida namoyon bo‘ladi. 

Huquq 

funksiyalari –

 ijtimoiy munosabatlarga yuri-

dik ta’sir etishning asosiy yo‘nalishlari bo‘lib, 

ularning mazmuni huquqning mohiyati va jamiyat hayotidagi ijtimoiy vazifasi 

bilan belgilanadi. Huquq, avvalo, jamiyat hayotining turli jabhalari – iqtisodi-

yot, siyosat, ijtimoiy sohaga, madaniy-ma’naviy munosabatlarga ta’sir etadi va 

shu tariqa iqtisodiy, siyosiy va tarbiyaviy mazmundagi umumijtimoiy funksi-

yalarni bajaradi.

Huquq funksiyalari quyidagi xususiyatlar bilan tavsiflanadi:

birinchidan,

 huquq funksiyalari huquqning mohiyatidan kelib chiqadi va 

uning jamiyatdagi vazifasi bilan belgilanadi. 

Funksiya 

– huquq mohiyatining 

ijtimoiy munosabatlar mazmunida ifodalanishi (yoritilishi)dir;

ikkinchidan,

 huquq funksiyalari – ijtimoiy munosabatlarga ta’sir etish-

ning shunday yo‘nalishlariki, ularni amalga oshirish ehtiyoji huquqning ijti-

moiy hodisa sifatida mavjudligi zaruriyatidan kelib chiqadi;

uchinchidan,

 funksiyalar huquqning eng muhim, jiddiy sifatlarini ifoda 

etadi va jamiyat rivojining hozirgi bosqichida huquq oldida turgan tub vazi-

falarni bajarishga yo‘naltiriladi;

to‘rtinchidan,

 huquq funksiyalari uning ijtimoiy munosabatlarning 

muayyan turini tartibga soluvchi faol harakatining yo‘nalishini aks ettiradi. 

Shu bois huquq funksiyalarining muhim belgilaridan biri uning dinamizmi, 

harakatlanishi, ta’sir etishidir;

beshinchidan,

 huquq funksiyalari doimiylik xususiyatiga ega, bu ularning 

uzluksizligi, uzoq muddat davomida amal qilishini anglatadi.

Sof yuridik nuqtayi nazardan huquq funksiyalarini ikki – 

regulyativ 

(tar-

tibga soluvchi) va 

negativ 

(qo‘riqlovchi) turga ajratish mumkin.