Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

76

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

hayot demokratiya va bozor munosabatlariga o‘tayotgan bir bosqichda, hozirgi 

shaklda namoyon bo‘la boshladi. Ilk bor «shaharlik» so‘zi (fransuzcha «su-

tuayn», inglizcha «sitizen», ruscha «gorojanin-grajdanin» va hokazo) mustabid 

feodal munosabatlardan ozod degan ma’noni bildirgan. Mustaqillik e’lon qilin-

ganidan so‘ng o‘zbek tilida o‘tmishdagi «grajdanlik» so‘zi o‘rniga «fuqarolik» 

degan atama qabul qilindi.

Davlatning yana bir muhim belgisi –

 ommaviy-siyosiy hokimiyat-

ning ta’sis etilganligi.

 Ya’ni, siyosiy elita va jamiyatning qolgan qismi 

o‘rtasida mavjud hukmronlik va bo‘ysunish (hokimlik va tobelik) munosabat-

larining mavjudligi. 

Jamiyatda hokimiyatning ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy kabi turlaridan far-

qli o‘laroq davlat hokimiyati alohida mavqega ega. Davlat hokimiyati faqat 

ma’lum hududgagina tatbiq etiladi. Ibtidoiy jamoa tuzumidagi ijtimoiy hokimi-

yat esa, hududga bog‘liq bo‘lmay, faqat urug‘, qabila a’zolarigagina tatbiq etilar 

edi. Bu davlatning butun jamiyatni muayyan yo‘sinda boshqarish va majbur-

lash qobiliyatini anglatadi.

Ommaviy-siyosiy hokimiyat irodasiga u ta’sir etuvchi hududdagi barcha 

itoat qilishi shart bo‘ladi. Ommaviy-siyosiy hokimiyat jamiyatning rivoji va 

ravnaqi manfaatlaridan kelib chiqib, uni boshqarishni amalga oshiradi. Om-

maviy-siyosiy hokimiyat maxsus davlat apparati timsolida moddiylashadi, 

institutsiyalashadi. Uning ijtimoiyligi, ommaviyligi shundaki, davlat hokimiyati 

butun jamiyatga daxldor, davlat butun jamiyat (xalq) irodasini ifodalab, uning 

nomidan ish yurita oladi.

Ommaviy-siyosiy hokimiyat apparati, odatda, jamiyat hamda xalq man-

faatiga xizmat qilishga safarbar etilgan. Ushbu apparatga qonun chiqaruvchi 

idora, hukumat, moliya organlari, boshqaruv organlari, sud idoralari, huquqni 

muhofaza etuvchi idoralar, qurolli kuchlarni boshqarish apparati, turma va ja-

zoni ijro etish muassasalari kabilar kiradi. Davlat apparati davlat majburlovini 

qo‘llashda mutlaq huquqqa ega. 

Davlatning muhim xususiyatlaridan biri uning