O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

Bitiruv malakaviy ishi mavzusining ilmiy o’rganilganlik darajasi:

  

Bitiruv  malakaviy  ishi  mavzusi  bo’yicha  g’arb  va  sharq  mutafakkirlari 

tomonidan bir qator  ishlarida o’z ifodasini topgan. 

Jumladan,  Abu  Nasr  Farobiy,  Yusuf  Xos  Xojib,  Nizomulmulk,  Xo’ja 

Samandar  Termiziy,  Amir  Temur,  Alisher  Navoiy,  Zahiriddin  Muhammad 

Bobur  shu  tariqa  IX-XX  asrlarda  yashagan  Imom  al-Buxoriy,  Imom  at-

---

 

6 

Termiziy,  al-Mutarodiy,  Muhammad  az-Zamaxshariy,  Jaloliddin  Rumiy. 

“Ichingdagi  ichingdagidir”  asari  Bekmurodov  “Milliy  mintaletit  va  rahbar 

ma’naviyati”  asarlari  diniy  qadriyatlarning  yetakchi  masalasi  bo’lgan  ahloqiy 

qarashlar aks etgan manblardir. 

Ajdodlarimizning  ijtimoiy  tafakkur  rivojiga  e’tabor  bergan  bo’lsak, 

axloqqa 

doir 

madaniy 

me’rosimiz 

bunyodkor 

g’oyalar 

sifatida 

shakllantirilganligini kuzatamiz. 

Ya’ni,  O’rta  Osiyo  xalqlarining  hayotida  XVIII  asr  oxiri  va  XX  asr 

boshlarida uzoq yillar ruhiy tanazzuldan so’ng ma’naviy qadriyatlarning yangi 

to’lqini  paydo  bo’lgan.  Ular  adabiy,  badiiy,  diniy  ko’rinishda  o’z  davrining 

ijtimoiy-siyosiy voqyealarini qamrab kelgan. Buni Ogohiy, Avaz O’tar, Komil 

Xorazmiy,  Bedil  Fuzuliy,  Axmad  Donish,  Muqumiy,  Furqat,  Mulla  Olim 

Mahmud  Hoji  singari  mutafakkirlar  va  boshqalar  asarlardagi  ijtimoiy-siyosiy 

axloqiy  qarashlarda  kuzatish  mumkin.  Mazkur  asarlarning  o’rganilishi  O’rta 

Osiyo  tarixida  davlat  va  jamiyat  boshqaruvining  qay  darajada  diniy 

qadriyatlarga  asoslanganligi,  ijtimoiy-ixtiloflarning  kelib  chiqishi  hamda 

yurtning  mustamlakachilik  holatiga  olib  kelgan  sabablarni  aniqlashda,  undan 

to’g’ri sabab va hulosalar  chiqarishda muhim manba bo’lib xizmat qiladi.  

Sobiq  sho’rolar  davrida  uzoq  vaqt  faylasuflar,  ma’lum  sabablarga  ko’ra 

din  va  diniy  qadriyatlar  o’rtasidagi  o’zaro  aloqadorlik  masalasini  chetlab 

o’tishga  majbur  bo’ldilar.  Ular  diniy  qadriyatlarni  faqat  diniy  ongga  taalluqli 

hodisa  hisoblab,  bu  haqda  ilmiynomaroq  fikr  bildirgan  tadqiqotchilarni 

dindorlikka  moyillikda  aybladilar.  Shunga  ko’ra  ko’plab  g’arb  tadqiqotchilari 

davr  ruhidan  kelib  chiqib,  din  va  diniy  qadriyatlarning  mazmun-mohiyatini 

yoritishga  harakat  qiladilar.  Misol  uchun,  Ye.I.Shexterman,  A.A.Aleksandrov, 

A.M.Foykel,  Yu.F.Burunkov,  D.M.Uchrinovich,  B.F.Bukin

1

  va  boshqalarning 

                                                 

1

 Shexterman Y.I. Vera ili znaniye. Alma-ata. 1967; Aleksandrov A.A. Nauchnыy poisk i religioznaya vera. 

Moskva, 1974; Foykel A.M. Atlisticheskaya ubejdennost i jiznennaya pozisiya cheloveka. Moskva, 1978; 

Burunkov Yu.F. Ubejdennost i vera. Moskva, 1969; Uchrinovich D.M. Psixologiya religii. Moskva, 1986; 

Bukin F.M. Nagrani verы i neveriya. Leningrad, 1974. 

 

---

 

7 

din va diniy qadriyatlar, ularning tarixi to’g’risidagi asarlarida ko’rish mumkin. 

Shuningdek,  davrimiz  olimlari  bo’lgan  T.Mahmudov,  M.A.Usmonov, 

I.Karimov

1

 va boshqalar asarlarida ham diniy qadriyatlar va ularning mazmun-

mohiyati atroflicha tahlil etilgan. Bunday yondashuvlar din va diniy qadriyatlar 

hodisasini  chuqurroq,  kengroq,  asosliroq  tadqiqot  obyektiga  aylantirish  uchun 

yo’l ochdi.