22
xulosaning ahamiyati yuqoriroq ekanligidadir. Entropiyani bevosita o‗lchab
bo‗lmaslik qo‗shimcha qiyinchiliklarni yaratadi. Termodinamikada enropiya
haqidagi axborotlarning birdan–bir manbai (I) tenglamadir. Energiyadan o‗laroq
entropiya aloxida zarrachalarning hossalarini emas, balki molekulalarning statistik
to‗plami hossalarini namoyon qiladi. Alohida zarracha entropiyaga ega emas.
Mana shu sababga ko‗ra S entropiya nazariy fizikaning eng murakkab
parametrlaridan biri xisoblanadi.
Entropiyani yangi holat funksiyasi sifatida belgilovchi termodinamikaning
asosiy tenglamasi (I), yuqorida ta‘kidlaganimizdek, ancha murakkab usulda
olingan. Entropiyani bevosita o‗lchab bo‗lmaganligi sababli, (I) tenglama bilan
ifodalanuvchi avval noma‘lum bo‗lgan tabiat qonunining mavjudligi, ushbu
qonundan kelib chiqqan xulosalardan foydalanib, issiqlik mashinalari
nazariyasida ochilgan. Matematik nuqtai nazardan S holat funksiyasi
mavjudligining zaruriy va
etarli sharti quyidagicha
0
Q
T
(2)
Bunday yozuv integral ostidagi ifoda qandaydir funksiyaning differensiali
ekanligini bildiradi. Bunda
Q
integrali nolga teng bo‗lmagan xoxlagan
qiymatlarni qabul qilishi mumkin. Integrallarni sikl bo‗yicha ko‗rib chiqish
o‗rganayotgan sistemalarning xossalarini tadqiqot qilayotganda entropiyani ochiq
ko‗rinishda kiritmaslik imkoniyatini beradi. Mexanik va issiqlik erkinlik
darajasiga ega bo‗lgan sistemalar uchun
integral ifodasiga sikl bo‗yicha
ishlaydigan issiqlik mashinasi mos keladi. Ish va issiqlikni aniq hisoblash
mumkin bo‗lgan qaytar siklik jarayonlarni ko‗rib chiqamiz. Ideal gaz, Van-der-
Vaals gazi va holat tenglamalari ma‘lum bo‗lgan boshqa gazlar uchun to‗g‗ridan-
to‗g‗ri xisoblashlarning ko‗rsatishicha, xoxlagan sikl bo‗yicha ushbu integral
nolga teng. 1864 yil Klauzius siklik jarayonda qo‗llanilayotgan moddaning
tabiatidan qat‘iy nazar ushbu natijani umumiy ko‗rinishda olish mumkin
ekanligini ko‗rsatib berdi. Ammo, oldinga o‗tib ketmasdan, avvalambor
Karnoning 1824 yildagi issiqlik mashinasining foydali ish koeffitsienti haqidagi
tadqiqotiga va hozir Karno sikli deb atalgan maxsus siklga murojaat qilamiz.
Umuman, issiqlik ishga aylana oladi. Ammo, isitgichdan olingan issiqlikni ishga
batamom aylantirib bo‗lmaydi, chunki issiqlikning bir qismi sovutgichni isitish
uchun sarf bo‗ladi. Demak, issiqlik ishga aylanayotgan paytda isitgich sovushi
bilan birga, biror sovutgich, issiqlikning ishga aylanmaydigan qismi hisobiga,
isishi ham shart. Buni Karno sikli analizida yaqqol ko‗rish mumkin. Ideal issiqlik
mashinasi bor deb, faraz qilaylik, unda ideal gazdan foydalanaylik. Mashina
ma‘lum bir isitgichdan olinayotgan issiqlik hisobiga ish bajarayotgan bo‗lsin. Ish
siklik bajarilsin va undagi har bir jarayon ketma-ket sodir bo‗ladigan quyidagi 4
qismdan iborat deylik:
23
p
V
A
B
D
C
V
1
V
2
V
3
V
4
2-rasm. Karno sikli.
1.
Gazning izotermik kengayishi: AB egri
2.
Gazning adiabatik kengayishi: BC egri
3.
Gazning izotermik siqilishi: CD egri
4.
Gazning adiabatik siqilishi: DA egri
Jarayonda 1 mol ideal gaz qatnashyapti.
Boshlang‗ich holatda (A) gazning temperaturasi
T
1
bosimi r
1
va
hajmi V
1
bo‗lsin. Temperaturasi T
1
bo‗lgan isitgichdan olinayotgan issiqlik xisobiga gaz V
1
dan V
2
gacha izotermik kengaysin. Kengayish izotermik bo‗lgani uchun gazning
ichki energiyasi o‗zgarmaydi, kengayish ishi (W
1
) esa isitgichdan olinayotgan
issiqlik (Q
1
) hisobiga bajariladi:
Q
1
= W
1
= RT
1
ln
1
2
Do'stlaringiz bilan baham: