Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
144 
 
4 
50 dan yuqori 
Kasallikning rivojlanishi yoki kasallik indeksi
 - foizda ifodalanib, quyidagi 
formula bilan topiladi: 
R = (a x b) x 100 NK; 
Bunda:  (ab)  -  kasallangan  o‘simliklar  miqdori  (a)  ning  kasallanish  ballga 
bog‘liq summasi; 
N  -  nazorat  qilingan  o‘simliklarning  umumiy  miqdori  (sog‘lom  va 
kasallangan); 
K - hisobdagi eng yuqori ball. 
Kasallik  indeksi  ma‘lum  joydagi  kasallikning  o‘rtacha  rivojlanish  darajasini 
ko‘rsatadi. 
Kasallik  tufayli  hosil  miqdorining  kamayishini  hisobga  olish  - 
foizda 
hisoblanib quyidagi formuladan foydalanildi: 
U = (A - a) 

 100 

 A 
Bunda: 
U - hosil miqdorini kamayishi; 
A - sog‘lom o‘simlik hosili; 
a - kasallangan o‘simlik hosili. 
Dorivor  o‘simliklarda  kasalliklarning  tarqalishini  aniqlashda  vegetatsiya 
davomida  uch  marta:  unib  chiqqanda,  gullash  va  pishish  davrida  hisoblashlar 
o‘tkaziladi. 
Fitopatologik tadqiqotlar o‘tkazishda ekin maydonining umumiy holati ko‘rib 
chiqiladi.  Umumiy  maydon  uchta  maydonchalarga  bo‘linib,  kasallanmagan, 
kuchsiz va kuchli kasallangan dalalarga ajratiladi. Bunda kasallikning dala bo‘ylab 
teng tarqalishi yoki ayrim maydonlarda tarqalishi hisobga olinadi. 
Maydonchalar o‘lchami va soni umumiy maydon miqdoriga qarab aniqlanadi. 
Masalan,  100  ga  maydondagi  dorivor  o‘simliklar  dalasi  0,25  ga  dan  (50x50  m) 
maydonchalarga  ajratiladi.  Ayrim  maydonchalarda  kasallik  tarqalgan  dalalarda 
tadqiq  qilinadigan  maydoncha  0,1  ga  (32x32  m)  ga  kamaytiriladi.  Ekin  maydoni 
100  ga  dan  ortiq  bo‘lgan  ekinzorlarda  har  50  ga  maydonga  bittadan  yangi 
hisoblash maydonchasi qo‘shiladi. 
Hisoblash natijasidan olingan ma‘lumotlarni dispertsion analiz va korellatsion 
analiz usullari asosida umumlashtirildi (Dospexov, 1985). 
Umuman,  o‘simliklarni  himoya  qilishda  2  xil  samaradorlik  hosil  etiladi  va 
ularni  o‘rganish  taqozo  etiladi.  YA‘ni  bular  –  1-biologik  (texnik)  2-iqtisodiy 
samaradorlikdir. 
Biologik  samaradorlik  -  bu  o‘simliklardagi  zararlik  organizmlarga  qarshi 
turlik  vositalar  yoki  usullar  bilan  kurashilganda  hosil  etiladigan  va  protsentlarda 
ifodalangan  zararkunanda  hasharotlarning  kamayishi  darajasi,  o‘simlikni 
zararlanish  darajasini  kamayishi,  kasallangan  o‘simliklarni  miqdori  kamayuvchi 
hamda begona o‘tlarning soni yoki hajmini kamayishini ifoda etadigan birlikdir. 

---