Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва

Davlat xarajatlari qanday shakllarda moliyalashtiriladi? 

---

 
 
 
78
 
 
 
 
6-mavzu. Davlat moliyasi va uning bo‘g‘inlari
  
 
2-ma’ruza. Davlat budjeti 
 
Reja 
 
1.
 
Davlat budjetining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati 
2.
 
Davlat budjetining funksiyalari 
3.
 
Davlat  budjeti daromadlarining mazmuni 
 
4.
 
Davlat budjeti daromadlarining turkumlanishi 
5.
 
Budjet xarajatlarining mazmuni va turkumlanishi
 
6.
 
Budjetdan moliyalashtirish 
 
 
1.Davlat budjetining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati 
 
Davlat budjeti davlat moliyasi tizimida markaziy o‘rinni egallaydi. Budjet tizimi murakkab 
mexanizm bo‘lib, muayyan mamlakatning o‘ziga xos xususiyatlari, ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy va 
boshqa jihatlarining butun majmui asosida shakllanadi.  
Barcha davlatlarda xo‘jalik subyektlarining faoliyati natijasida yalpi ichki mahsulot (YaIM) 
va milliy daromad (MD) yaratiladi. 
Moddiy  ishlab chiqarishda yaratilgan milliy daromad keyinchalik taqsimlash va qayta 
taqsimlash bosqichlaridan o‘tadi. Milliy daromadni qayta taqsimlashda va undan keyinchalik 
foydalanishda muhim vazifani davlat budjeti o‘ynaydi. Mamlakatda milliy daromadni qayta 
taqsimlash jarayonida uning bir qismi pul shaklida budjetga tushadi va moliyaviy resurslarning 
markazlashgan fondini tashkil etadi. 
Budjet
  -  davlatning ma’lum muddatga mo‘ljallab tuzilgan va qonun bilan tasdiqlangan 
daromadlari hamda xarajatlari hisobi bandlar bo‘yicha taqsimlangan hujjat. U umumdavlat 
moliyaviy resurs fondini shakllantirish va foydalanish bilan bog‘liq bo‘lgan, bir tomondan davlat 
o‘rtasidagi taqsimlash munosabatlarining bir qismini, ikkinchi tomondan korxonalar va aholi 
o‘rtasidagi taqsimlash munosabatlarining bir qismini anglatadi. 
Davlat budjeti, uning daromad va xarajatlari jamiyatning iqtisodiy kategoriyalari bilan 
chambarchas bog‘liq, chunki davlat budjeti jamiyatda yaratilgan ijtimoiy mahsulot qiymatining 
taqsimlanish jarayonida o‘zining moddiy shakliga ega bo‘ladi. Shuningdek, professor 
V.Rodionovaning ta’biri bilan aytganda “Budjet munosabatlari – bu jamiyat iqtisodiy tuzilishining 
ajralmas qismidir; uni amal qilishi davlat tomonidan unga tegishli funksiyalarni bajarishi uchun 
zaruriy moddiy-moliyaviy bazani shakllantirish bilan obyektiv ravishda aniqlanadi”
1
.  
Davlat budjeti orqali jamiyatda yaratilgan yalpi ichki mahsulot qayta taqsimlanadi. Yalpi 
ichki mahsulotning qayta taqsimlanishi jamiyatdagi umumiy ehtiyojlar: maorif, sog‘liqni saqlash, 
mamlakatdagi iqtisodiy va siyosiy barqarorlik, aholi tarkibida ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamni 
moddiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash, havfsizlik, chegaralar dahlsizligini saqlash va favqulodda 
holatlar uchun saqlanadigan davlat zahiralarining mavjud bo‘lishi zarurati tufayli kelib chiqadi. 
Shuningdek, davlat budjet orqali jamiyatning ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayoniga ta’sir 
qilishning moliyaviy dastaklariga ega bo‘ladi. 
Davlat budjeti davlatning asosiy moliyaviy rejasi sifatida davlat hokimiyatini iqtisodiy 
imkoniyatlarining moliyaviy asoslarini yaratadi.  
 Masalan, iqtisodchi G.V. Polyak quyidagi fikrlarni bildiradi: “Davlat budjetdan o‘zining 
faoliyatini bevosita moliyaviy ta’minlashning asosi sifatida hamda iqtisodiy va ijtimoiy siyosatni 
amalga oshirishning muhim vositasi sifatida foydalanadi”
2
.