Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot



Download 4,35 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/203
Sana05.01.2022
Hajmi4,35 Mb.
#317892
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   203
Bog'liq
Kiber

 
12.
 
Aktiv nima?
 
13.
 
Tahdid va zaiflik tushunchalariga izoh bering.
 
14.
 
Axborot  xavfsizligi  va  kiberxavfsizlik  tushunchalarining  bir-biridan 
farqi nimada?
 
15.
 
Kiberxavfsizlikning  bilim  sohalari  va  ularning  asosiy  xususiyatlari 
nimalardan iborat?
 
16.
 
Kiberxavfsizlikda inson omilini misollar yordamida tushuntiring.
 
 
 
 
 
 
 


16 
 
2 BOB. AXBOROTNING KRIPTOGRAFIK HIMOYASI 
2.1. Kriptografiyaning asosiy tushunchalari 
Kriptografiya
  –  axborotni aslidan o’zgartirilgan holatga akslantirish 
uslublarini topish va takomillashtirish bilan shug’ullanadi. Dastlabki kriptografik 
uslublar eramiz boshida, Yuliy Sezarning ish yuritish yozishmalarida uchraydi. 
Axborotni himoyalash masalalari bilan 
kriptologiya
 (
kryptos
 - mahfiy, 
logos

ilm) fani shug’ullanadi. Kriptologiya maqsadlari o’zaro qarama-qarshi bo’lgan ikki 
yo’nalishga ega [17]: – 
kriptografiya
 va 
kriptoanaliz

“Kripto”ning asosiy tushunchalari quyidagilarni o’z ichiga oladi [13]: 

 
Kriptologiya 
 - “maxfiy kodlar”ni yaratish va buzish fani va san’ati; 

 
Kriptografiya 
– “maxfiy kodlar”ni yaratish bilan shug’ullanadi. 

 
Kriptotahlil 
– “maxfiy kodlar”ni buzish bilan shug’ullanadi; 

 
Kripto 
–  yuqoridagi tushunchalarga (hattoki bundanda ortig’iga) sinonim 
bo’lib, kontekst ma’nosiga ko’ra farqlanadi. 
Shifr 
yoki 
kriptotizim 
ma’lumotni 
shifrlash 
uchun ishlatiladi. Haqiqiy, 
shifrlanmagan ma’lumot 
ochiq matn 
deb, shifrlash natijasi esa 
shifrmatn 
deb ataladi.  
Haqiqiy  ma’lumotni qayta tiklash uchun shifrmatnni 
deshifrlash 
zarur bo’ladi. 
Kalitdan 
kriptotizimni shifrlash va deshifrlash uchun sozlashda foydalaniladi. 
Kriptotizimning “qora quti” sifatidagi ko’rinishi 5 – rasmda keltirilgan [13]. 
Shifrmatn
Deshifrlash
Kalit
Kalit
Ochiq matn
Ochiq matn
Shifrmatn
 
5-rasm. Kriptotizimning “qora quti” sifatidagi ko’rinishi 
Shifrlash va deshifrlash masalalariga tegishli bo’lgan, ma’lum bir 
alfavitda
 
tuzilgan ma’lumotlar 
matnlarni
  tashkil etadi. 
Alfavit  - 
axborotni  ifodalash  uchun 
foydalaniladigan chekli sondagi belgilar to’plami. Misollar sifatida:  

 
o’ttiz oltita belgidan (harfdan) iborat o’zbek tili alfaviti; 

 
o’ttiz ikkita belgidan (harfdan) iborat rus tili alfaviti; 


17 
 

 
yigirma sakkizta belgidan (harfdan) iborat lotin alfaviti; 

 
ikki yuzi ellik oltita belgidan iborat ASSII kompyuter belgilarining alfaviti; 

 
binar alfavit, ya’ni 0 va 1 belgilardan iborat alfavit;  

 
sakkizlik va o’n oltilik sanoq sistemalari belgilaridan iborat alfavitlarni 
keltirish mumkin.
 
Simmetrik 
shifrlarda ma’lumotni shifrlash va deshifrlash uchun bir xil kalitdan 
foydalaniladi. Bundan tashqari 
ochiq kalitli 
(
assimetrik
) kriptotizimlar mavjud 
bo’lib, unda shifrlash va deshifrlash uchun turli kalitlardan foydalaniladi. Turli 
kalitlardan foydalanilganligi bois, shifrlash kalitini oshkor qilsa bo’ladi va shuni 
uchun ochiq kalitli kriptotizim deb ataladi. Ochiq kalitli kriptotizimlarda shifrlash 
kaliti 
ochiq kalit 
deb atalsa, deshifrlash kaliti 
shaxsiy kalit 
deb ataladi. Simmetrik 
kalitli kriptotizimlarda esa kalit -  
simmetrik kalit 
deb ataladi. 

Download 4,35 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   203




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish