Мактабгача таълим муассасаларининг тарбия жараёнида мультмедия технологияларидан фойдаланиш

MTM  bolalarining  kompyuter  savodxonligini  shakllantirish. 

MTMlarida 

multimediali  kompyuterli  ta’limni  amalga  oshirishning  asosiy  talablaridan  biri  - 

bolalarning  kompyuter  savodxonligini  shakllantirish  va  ularni  kompyuterda 

mustaqil  ishlashini  ta’minlashdan  iborat.  TPuning  uchun,  tarbiyachi  (pedagog) 

ushbu muammoga alohida  e’tibor qaratishi lozim. 

Kompyuterning  tuzilishi  va  undan  foydalanish  ko’pgina  adabiyotlarda  bayon 

etilgan.  MTMlari  tarbiyalanuvchilariga  kompyuterning  tuzilishini  va  undan 

foydalanishni  juda sodda shaklda bayon etish maqsadga muvofiqdir. 

Maktabgacha  ta’lim  muassasalari  tarbiyalanuvchilarida  elementar  kompyuter 

savodxonlikni  shakllantirish  dolzarb  vazifadir.  Uning  dolzarbligi:  birinchidan, 

"Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi"da  maktabgacha  ta’lim  muassasalarini 

zamonaviy 

texnik 

vositalar 

bilan 

ta’minlash, 

kompyuterlashtirish, 

tarbiyalanuvchilarga 

kompyuter 

savodxonlikni 

shakllantirish 

vazifasini 

quyilganligi;  ikkinchidan,  hozirgi  kunda  jamiyatni  shu  jumladan,  barcha 

maktabgacha  ta’lim  muassasalarini  kompyuter  texnikasi  bilan  ta’minlanishi; 

uchinchidan,  multimedia  texnologiyasining  asosiy  vositasisiz  maktabgacha  ta’lim 

muassasalarida  ushbu vazifani  amalga  oshirib bo’lmasligi  bilan  belgilanadi. 

MTM  tarbiyachi  (pedagog)larining  kompyuter  savodxonligi  oliy  o’quv 

yurtlarida  "Informatika  va  axborot  texnologiyalari"  fanini  o’rganish  jarayonida 

shakllantiriladi.  MTMdagi  ish  faoliyati  davrida  esa,  masofali  ta’lim  tizimidagi 

maxsus  kurslarga  yozilish,  viloyat  va  shahar  miqyosidagi  kompyuterlarni 

o’rgatishga  qaratilgan  maxsus  seminarlarda,  malaka  oshirish  kurslarida  qatnashish, 

nihoyat,  mustaqil  o’rganish  yo’li  bilan  amalga  oshiriladi.  Eng  muhimi  va  zaruri 

tarbiyalanuvchi  (bola)larning  kompyuter  savodxonligini  shakllantirish  va  undan 

foydalanish  metodikasini  ishlab chiqishdan iborat. 

---

 

40 

MTM 

tarbiyalanuvchilarida 

elementar 

kompyuter 

savodxonlikni 

shakllantirishda 

turli 

usullar 

(masalan, 

analogiya 

va 

modellashtirish)dan 

foydalanish  mumkin.  Bu  usullardan  foydalanilganda  kompyuterning  tashki 

qurilmalarini  o’rganish  va  ulardan  foydalanib  amaliy  ishlarni  bajarish  oson 

kechadi.  O’rganish  jarayoni  esa,  bosqichma-bosqich  amalga  oshirilib,  dastlab 

oddiy  elementlardan  boshlanadi,  so’ngra  murakkablariga  o’tiladi.  Analogiya  - 

kompyuterni televizor bilan taqqoslash asosida olib boriladi (hozirgi davrda barcha 

MTMlarida  va har bir oilada televizorlar  mavjud). 

Tashqi uxshashlik: 

1.

 

Tarbiyalanuvchilarga  kompyuterda televizor  ekraniga  uxshash ekran 

borligi  ta’kidlanadi. 

2.

 

Televizor  ham,  kompyuter  ham  ishlatish  oldidan  elektr  tarmog’iga 

ulanadi  (tarbiyachi  yoki pedagog bir vaktning  o’zida ko’rsatib boradi). 

3.

 

Televizor  antenna  yordamida  telemarkazdan  yuborilayotgan  tasvirlarni 

(ma’lumotlarni)  qabul  qiladi.  Kompyuter  esa,  uning  xotirasiga  kirgiziladigan 

ma’lumotlar  va axborotlarni  qabul qiladi. 

4.

 

Televizor  maxsus  pultlar  orqali  boshkariladi  (kanallar  va  tovush 

o’zgartiriladi).  Kompyuter  esa,  maxsus  tugmachalar  va  "Sichqoncha"  orqali 

boshqariladi. Bularni  ham tarbiyachi  bir vaqtning  o’zida ko’rsatib boradi. 

5.

 

Televizor  da  DVD  qurilmasi  yordamida  kompakt  disklardagi  tasvirlarni 

qayta  ko’rsatish  mumkin.  Kompyuterda  esa,  kompakt  disklardan  tashqari,  uning 

xotirasiga  kiritilgan  tasvirlarni  qayta ko’rsatish mumkin. 

6.

 

Televizorda  yozuv  ishlarini  bajarib  bo’lmaydi,  kompyuterda  esa, 

klaviatura  yordamida  yozuvlarni  yozish  mumkin  (tarbiyalanuvchilarga  klaviatura 

qurilmasi  ko’rsatiladi).  Printer  qurilmasi  esa,  yozuvlarni  chop  etib  beradi  (printer 

qurilmasi  ham  ko’rsatiladi).  Televizor  ekranida  markaz  yuborayotgan  turli  xil 

o’yinlarni  (masalan,  stadiondan  futbol  o’yinini)  ko’rish  mumkin.  Kompyuter 

monitorida  esa,  uning  xotirasiga  kiritilgan  dasturdagi  va  Internetdan  olingan  turli 

xil  o’yinlar  ko’rsatiladi  (tarbiyachi  biror-bir kompyuter o’yinini  namoyish etadi). 

---

 

41 

A) 

Tarbiyachi 

kompyuterning 

afzalliklarini 

ko’rsatadigan 

yana 

bir 

taqqoslashlar keltiradi.  Jumladan: 

1.

 

Tarbiyalanuvchining  daftariga  chizgan  rasmi  xarakatlanmaydi  (statik 

holat). Kompyuter xotirasidagi  rasm harakatlanib  turishi  mumkin  (animasiya). 

2.

 

Tarbiyalanuvchi  daftariga  15-20  ta  rasm  chizganda  daftari  to’lib  qoladi. 

Kompyuter esa, minglab  rasmlarni  xotirasyda saqlashi mumkin. 

3.

 

Tarbiyachi  "A"  harfini  doskaga  yozib  ko’rsatadi  va  ma’lum  vaqgdan 

keyin  u  o’chirib  tashlanadi.  Kompyuterga  kiritilgan  "A"  harfi  uning  xotirasida 

uzoq vaqt saqlanib turadi va istalgan  vaqtda ochib ko’rsatilishi mumkin. 

 Tarbiyalanuvchi 

geometrik 

shakllar 

- 

uchburchak, 

turtburchak, 

ko’pburchaklarni  chizish  uchun  ko’p  vaqt  yearflaydi,  kompyuterda  bu  jarayon 

qisqa vaqtda va oson bajariladi. 

B)  MTM  tarbiyalanuvchilarining  yoshiga  mos  kompyuter  qurilmalari  bilan 

tanishish  va  ishlash  algoritmi  beriladi  hamda  ishlash  jarayoni  o’rgatiladi. 

Jumladan,  kompyuterda ishni  boshlash uchun: 

a) 

dastlab u elektr  tarmog’iga o’lanadi; 

b)  o’zini-o’zi tekshirish  amali  bajariladi; 

  v) operasion tizim  yuklanib,  maxsus belgi  kiritiladi  va viruslar  ta’siri 

tekshiriladi; 

  g) "Sichqoncha" yordamida kompyuterda belgilangan  vazifalar 

bajariladi; 

d)  belgilangan  vazifalar  bajarilib  bo’lingach,  yuklangan  dasturlarning 

ishlashi  to’xtatiladi,  ko’rsatuv oynasi va boshqaruv qismi o’chiriladi; 

ye)  kompyuter elektr  tarmog’idan uziladi. 

Yuqoridagilar  MTM  tarbiyalanuvchilari  uchun  o’rgatilishi  kerak  bo’lgan 

minimal  elementar  bilimlardir  (yosh  bolalarga  kompyuterning  ichki  tuzi  lishi 

o’rgatilmaydi). 

V)  Ma’lumki,  MTMlarining  tarbiyalanuvchilarida  elementar  kompyuter 

savodxonlikni  shakllantirish  deganda,  yuqoridagilardan  tashqari,  ularning  amaliy 

faoliyati  va  kompyuterda  ta’lim-tarbiya  jarayonini  amalga  oshirishda  amaliy 

---

 

42 

malakalarini  shakllantirish  ko’zda  tutilgan.  Tabiiyki,  ta’lim-tarbiya  jarayonini 

amalga 

- 

oshirishda 

tarbiyalanuvchilar 

birdaniga 

klaviaturadan 

yoki 

"Sichqoncha"dan  foydalana  olmaydilar.  Buning  uchun,  ular  dastlab  o’z 

malakalarini 

oshirishlari 

kerak. 

Tarbiyalanuvchilarning 

malaka 

oshirishlari 

quyidagicha  amalga  oshiriladi: 

MTM  sharoitida  klaviaturaning  kattalashtirilgan  modeli  va  "Sichqoncha"ning 

o’ziga  uxshash  modeli  tayyorlanadi.  Tarbiyachi  dastavval  tarbiyalanuvchilarni 

klaviatura  modelida  mashq  qildiradi.  Jumladan,  ularni  harflarni  va  kompyuterni 

boshqarishga  tegishli  tugmachalarni  birin-ketin  barmoqlari  bilan  bostirib  chiqadi 

va  tushuntirib  boradi.  So’ngra  tarbiyalanuvchilar  "Sichqoncha"  modeli  bilan 

mashq qiladilar. 

Bunda  "Sichqoncha"  modeliga  ulangan  ko’rsatgichlar  kompyuter  ekraniga 

uxshash  va  vertikal  joylashtirilgan  taxtaning  tarbiyachi  belgilab  bergan  nuqtasiga 

olib  boradi.  Shundan  keyin,  tarbiyalanuvchilar  tarbiyachi  yoki  pedagog  nazorati 

ostida  xaqiqiy  klaviaturada  va  "Sichqoncha"  bilan  ishlashga  o’tadilar.  Dastlab 

klaviaturada  biron-bir  harfni,  masalan,  "A"  harfiga  mos  tugmachalarni  bosib  uni 

kompyuter  ekranida  hosil  qilish  bo’yicha  mashq  bajaradilar  va  ekrandagi  harflarni 

printerdan chiqaradilar. 

G)  Tarbiyalanuvchilarning  kompyuter  savodxonligini  shakllantiri-  lishdan 

asosiy  maqsad  ta’lim-tarbiya  jarayonini  amalga  oshirishda  kompyuterdan 

foydalanishga  qaratilgani  sababli,  tarbiyachi  o’zining  nazorati ostida "Sichqoncha" 

yordamida  turli  ta’lim  o’yinlarini,  matematik  amallarni,  ekologik  topshiriqlarni  va 

shularga 

uxshash 

vazifalarni 

bajartirishga 

o’tadi. 

Tarbiyalanuvchilar 

"Sichqoncha"dan  foydalanish  bo’yicha  to’la  amaliy  malaka  va  ko’nikma  hosil 

qilganlaridan  so’ng  mustaqil  ish  bajara  boshlaydilar.  Bu  holda  ham  tarbiyachi 

ularning  ishini  doimiy  kuzatib turadi. 

D)  MTM  tarbiyalanuvchilarida  kompyuter  savodxonligini  shakllanti-  rishning 

yana  bir  qo’lay  tomoni  shundan  iboratki,  multimedia  texnologiyasidan  foydalanish 

jarayonida  tarbiyalanuvchilarning  bilimini  baholash  ham  kompyuter  xotirasiga 

kiritilgan  test  savollari,  rasmlar,  o’yinlar,  mashqlar,  taqdimotlar  orqali  amalga 

---

 

43 

oshiriladi.  Bu  holda  tarbiyalanuvchilar  berilgan  savollarga  to’g’ri  javob  topishlari 

shart. 

MTMlarida  masofali  ta’lim  texnologiyasidan  foydalanish  jarayonida  ham 

kompyuterdan  foydalanish  qo’l  keladi.  Internetdan  foydalanish  tarbiyachining 

bevosita nazorati  va ko’rsatmasi asosida o’tkaziladi. 

Kompyuterni  televizorga  taqqoslash  jarayonida  tarbiyalanuvchilarga  DVD 

qurilmasi,  uning  pulti  va  undan  foydalanish  kompyuter  bilan  ta’minlanmagan 

ba’zi  bir  MTMlaridagi  tarbiyachi-pedagoglarga  multimedia  texnologiyasidan 

foydalanishda 

qo’l  keladi,  ya’ni  ta’lim  muassasasi  kompyuter  bilan 

ta’minlangunga  qadar  vaqtinchalik  ta’lim-  tarbiya  jarayonida  televizor  va  DVDdan  

foydalanib  turiladi.  Buning  uchun,  u  yoki  bu  yo’nalish  bo’yicha  ta’lim  materialiga 

tegishli  kompakt disk tayyorlash kifoya. 

Kompyuterli  mashgulotlar  an’anaviy  mashg’ulotlarga  nisbatan  qiziqarli 

o’tadi,  hatto  passiv  bo’lgan  tarbiyalanuvchilar  ham  kompyuterli  mashg’ulotlarda 

faol 

qatnashadilar. 

Masalan, 

"Turnacha" 

MTMidagi 

faol 

bo’lmagan 

tarbiyalanuvchilar,  kompyuterda  o’rganiladigan  o’yinni  kuzatib,  tarbiyachiga  bu 

to’g’rida  savol  bera  boshladilar.  Bu  esa,  faol  bo’lmagan  tarbiyalanuvchilarning 

o’rganiladigan  material  (o’yin)ga  qiziqishlari  oshganini  bildiradi. 

 

---

 

44