Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

JK 18-moddasi 2-qismiga

  ko‘ra, 

aqli norasolikning tibbiy mezoni 

quyidagi to‘rtta guruh ruhiy kasallikning mavjudligida ko‘rinadi: 

– surunkali ruhiy kasallik; 

– vaqtinchalik ruhiy kasallik; 

– aqlning pastligi; 

– kasallikning boshqa holatlari. 

Tibbiy mezonni o‘rnatish uchun qonunda ko‘rsatilgan biron-bir ruhiy 

kasallikning xohlagan guruhidan aqalli bittasi mavjud bo‘lishi lozim. 

Sud psixiatriyasi va jinoyat huquqida 

surunkali ruhiy kasalliklarga

 

amalda davolab bo‘lmaydigan yoki qiyin davolanadigan ruhiy kasalliklar 

taalluqlidir. Mazkur kasalliklar rivojlanish yoki o‘tib ketish xususiyatiga 

ega. Ular kasal ruhiyatini chuqur va turg‘un o‘zgarishlarga olib keladi. 

Sud psixiatriyasida bunday ruhiy kasalliklar deb, quyidagilar qabul 

qilingan: shizofreniya, epilepsiya, maniakal-depressiv psixoz, miya sifilisi, 

245 

 

---

progressiv falajlik, qarilik aqli zaifligi, epidemik entsefalit va boshqa qiyin 

davolanadigan yoki umuman davolab bo‘lmaydigan ruhiy kasalliklar. 

Shizofreniya 

–  bu  surunkali  o‘sib boruvchi ruhiy kasallikdir. Biroq, 

bu kasallikning mavjud bo‘lishi shaxsning jinoyat sodir etishda aqli 

rasoligi to‘g‘risidagi masala yuridik mezonidan kelib chiqib aniqlanadi, 

agar u muayyan holat va zarur vaziyatga xos bo‘lsa, shaxsning ayni 

paytdagi ruhiy holatiga ta’sir o‘tkazuvchi holatlar hisobga olinib hal 

qilinadi

1

.  

Epilepsiya 

(«yiqiluvchi kasallik») –  bu mushaklarning tortishuvi va 

tortishuvisiz boradigan paroksizmlardan, psixozlar, chuqur darajadagi aqli 

zaiflikka olib keladigan, o‘ziga xos shaxs o‘zgarishidan va klinik 

ko‘rinishidan iborat bo‘lgan kasallik. Berilgan guruhdagi ruhiy kasalliklar 

orasida sud-psixiatriya amaliyotida keng tarqalganlik bo‘yicha epilepsiya 

shizofreniyadan keyingi ikkinchi kasallik hisoblanadi. Kasallikdagi 

tutqanoqlar soni har xil, to‘satdan turli paytda va turli joyda bo‘lishi 

mumkin, ya’ni hayoti davomida bir martadan to sutkasiga bir necha 

martagacha. Qoidaga ko‘ra, kasallar tutqanoq paytida hushidan ketadi, 

o‘ziga kelganda esa, hech narsani eslay olmaydi. Shu bilan birga, 

epilepsiyada shizofreniyadagi kabi, jinoyat sodir etish vaqtida shaxsning 

aqli rasoligi istisno etilmaydi

2

.