Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Jinoyatni og‘irlashtiruvchi holatlarga nisbatan xato

  bor holatlarni 

yo‘q deb, yo‘q holatlarni bor deb tasavvur qilish natijasida yuzaga keladi. 

Shuning uchun mazkur xato tasavvur ikki turda bo‘lishi mumkin. 

Birinchidan, jinoyat subyekti  jinoyatni og‘irlashtiruvchi holat mavjud 

bo‘lmaganda, shunday holat mavjudligi haqida xato tasavvurga ega 

bo‘ladi; ikkinchidan, shaxs sodir etayotgan qilmishining kvalifikatsiya 

qilinuvchi  belgilarini sodir etayotgan, deb hisoblaydi, faktik jihatdan esa, 

shaxs ongi bilan anglamagan holda jinoyatni og‘irlashtiruvchi holatlar 

mavjud bo‘ladi. 

Birinchi holatda xatoni belgilashda shaxs ongida og‘irlashtiruvchi 

holat sodir etayotganini tasavvur qilishi ahamiyatga ega. Shuning uchun 

qilmish qasd yo‘naltirilgan va qamrab olgan doirasida kvalifikatsiya 

qilinishi lozim. Biroq bu tugallangan jinoyat sifatida kvalifikatsiya 

qilinishi mumkin emas, chunki qilmishning ijtimoiy xavfliligini oshiruvchi 

kvalifikatsiyaga ta’sir qiluvchi jinoyat belgilari faktik jihatdan sodir 

etilmagan. Jinoyatni kvalifikatsiya qilishda kvalifikatsiyaga ta’sir qiluvchi 

belgilarga nisbatan shaxs xato tasavvur qilsa, faktik jihatdan tamom 

bo‘lgan jinoyat suiqasd sifatida kvalifikatsiya qilinishi kerak, chunki 

ijtimoiy xavfli oqibat kelib chiqdi, lekin aybdorning ongi va qasdi bilan 

qamrab olingan javobgarlikni og‘irlashtiruvchi holatlar amalda to‘liq yuz 

bermadi. 

Keltirilgan ikkinchi holatga ko‘ra, javobgarlikni og‘irlashtiruvchi 

holatlarga nisbatan xatoning turida shaxs sodir etayotgan qilmishini 

ijtimoiy xavfliligini oshiruvchi kvalifikatsiyaga ta’sir qiluvchi belgilarsiz 

amalga oshirayotganday tasavvur etib, uning ongi bilan yuridik jihatdan 

mavjud og‘irlashtiruvchi holat to‘liq  qamrab olinmaydi. o‘z navbatida 

228 

 

---

sodir etilayotgan qilmish subyekt  belgilari mavjud bo‘lmaganligi uchun 

jinoyat og‘irlashtiruvchi holatlarsiz kvalifikatsiya qilinishi lozim.  

Ko‘rib chiqilayotgan faktik xato turi, nafaqat, qilmishning 

kvalifikatsiyaga ta’sir qiluvchi og‘irlashtiruvchi holatlarini ko‘zda tutadi, 

balki jinoyat tarkibining mustaqil belgilari sifatida ham qaralishi mumkin. 

Masalan, o‘g‘irlik bilan bosqinchilik sodir qilinish usuli (yashirincha yoki 

ochiq) bo‘yicha farqlanadi. o‘g‘irlik jinoyatining kvalifikatsiya qiluvchi 

asosiy mezoni, bu – aybdorning sodir etayotgan qilmish haqidagi subyekt 

tasavvuri bo‘lsa, bu aybdor qasdining yo‘naltirilganligiga asosan 

kvalifikatsiya qilinishi lozim

1

. 

Jinoyat tarkibining obyektiv tomoni belgilariga yuz bergan oqibatga, 

sababiy bog‘lanishning rivojlanishiga, javobgarlikni og‘irlashtiruvchi 

holatlarga nisbatan xatodan tashqari