c‟cn‟k
(
chachanak) ifodasini aniqlashga
muyassar bo‗ldi. Bu hol ularning zarb qilingan joyini uzil-kesil belgilash imkonini
berdi (Livshis Lukonin, 1964, -B. 170-171).
E.V.Rtveladze qadimgi Choch tangalarini o‗rganishga hissa qo‗shdi. Uning
fikricha, Chochda mis tangalar zarb etish III asr boshlarida yo‗lga qo‗yilgan.
Tangalar tipi negizida qadimgi Sharq, Xorazm So‗g‗d ikonografik an‘anlari
mavjud. V asrning o‗rtalarida Sosoniy dirhamlari Markaziy Osiyoda keng
muomalada bo‗lgan.
Shosh arab xalifaligiga kirishgach bu еrda dastlab Ummaviylar, so‗ng
Abbosiylar kumush tangalari paydo bo‗ladi. Shosh zarbxonalarida dirhamlar
chiqarish yo‗lga qo‗yiladi. Shoshda zarb qilingan ilk dirhamlar 180 hijriy (796/797
y.) sanaga ega. Chochda ―buxorxudod‖ kumush tangalarini zarb qilish VII asrning
ikkinchi yarmidan yo‗lga qo‗yilgan va IX asrning birinchi choragiga qadar davom
etgan
1
.
Chochni VII-VIII asrlarda mahalliy sulola va turkiy tudunlar sulolasi
boshqargan. Choch hukmdori tangalarini asosan 3 guruhga ajratish mumkin.
Xususan, vohaning bosh hukmdor sulolasi bo‗lmish Choch teginlar tangalari,
ikkinchi darajali sulola mavqeidagi Choch tudunlari tangalari va mahalliy sulola
tangalaridir.
E.V.Rtveladze ilk o‗rta asrlarga oid Choch tangalarida 6 xil tamg‗a uchrashi,
bu esa vohada shuncha kichik hokimliklar mavjud bo‗lganidan darak berishini
yozadi. Shuningdek, tadqiqotchilar Choch tangalarida Kabarna, Banokat, Tunkat,
Farnkat kabi joy nomlari bo‗lib, ularni markazlar sifatida talqin qilish mumkin.
To‗n yabg‗u-hoqon (618-630) davriga oid tangalarning uch tipi ma‘lumdir.
Uning davrida hoqonlikning markazlashuvi yanada kuchaydi. Shu bilan birga VII
asrda mahalliy hokimliklarda ham masalan, Chochda turk sulolalaridan
tegin
(605-
746) va
tudunlar
(620-750) tomonidan tangalar zarb etildi.
Chochdan topilgan numizmatik materiallar Markaziy Osiyoning G‗arbiy turk
hoqonligi davri ilk o‗rta asrlardagi ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, madaniy hayotiga
muhim ma‘lumotlarni beradi.
Qadimgi turk tangalari, xususan, Choch tangalarini maxsus o‗rgangan
olimlar M.E.Masson, O.I.Smirnova, V.A.Livщis, E.V.Rtveladze, Ye.V.Zeymal,
G‗.Boboyorov
2
, M.Is‘hoqov tadqiqotlarida ―
turk-sug‗d tangalari‖, ―Sug‗d-turk
tangalari‖, ―turk sulolalarining Choch tangalari‖
kabi iboralar ifoda etilgan.
1
Зеймал. Toшкент воҳаси археологияси. –Т: Ўзбекистон Республикаси фанлар
академияси, 1999. – Б. 44-45.
2
Бабаяров Г. Древнетюркские монеты Чачского оазиса. (VI-VII вв. н.э.). – Т.: Изд- во
Национальной библиотеки Узбекистана имени А.Навои. 2007.
VII-VIII asrlarda hoqonlik hududlarida mahalliy hokimlar
turk
tudunlari,
turk tekinlari
tomonidan ham tangalar zarb etilgan. Biroq hoqonlikka qaragan
hokimlarning sulolasi tarixi, sanalari haqida hanuzgacha mavjud materiallar uzuq
yuluqligicha qolmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |