1 mavzu: Psixologiyaning predmeti

1. Faoliyat haqida tushuncha 

       Har  bir  tirik  organizmning  faolligi  uning  ehtiyojlarini  qondirishga  qaratilgan  bo`ladi.  Anglab 

bo`ladigan va anglab bo`lmaydigan, tabiiy yoki madaniy, moddiy yoki ma`naviy, shaxsiy yoki ijtimoiy - 

shaxsiy ehtiyojlar odamda har turli faollik tug`diradi. 

Agar hayvonlarni xatti - harakatlari bevosita tevarak - atrofdagi muhit bilan belgilansa odamning faolligi 

esa ilk yoshlik davridan boshlabok butun insonning tajribasi va jamiyat talabi bilan boshqariladi. Xatti - 

harakatning  bu  tipi  shunchalik  o`ziga  xoski,  uni  atash  uchun  psixologiyada  “faoliyat”degan  maxsus 

termin  qabul  qilingan.  Faoliyat  deb,  shaxsning  o`z  ehtiyojlarini  qondirish  uchun  ko`rsatadigan  jismoniy 

va psixik (ruxiy) faolligiga aytiladi.  Inson faolligining o`ziga xos xususiyati  shundan iboratki, faoliyatni 

mazmuni, ana shu faoliyatni yuzaga keltirgan ehtiyojning bir o`zi bilangina belgilanmaydi. Agar ehtiyoj 

faoliyatga motiv  sifatida madad berib, uni  rag`batlantirib tursa, faoliyatning  shakli va mazmuni ijtimoiy 

sharoitlar, ijtimoiy talablar hamda tajribalar bilan belgilanadi. 

 

 

 

F a o l i ya t n i ng  m u h i m  x u s u s i ya t l a r i 

Hayvonlar faolligi 

Inson faoliyati 

---

Instinktiv - biologik faollik 

Bilishga va muloqotga bo`lgan ehtiyojlar bilan 

yo`naltirilgan. 

Hamkorlikdagi  faoliyat  emas,  to`da  bo`lib  yurish, 

biologik  maqsadlar  (oziqlanish,  himoyalanish)ga 

asoslangan. 

Kishilik 

jamiyati 

hamkorlikdagi 

faoliyat 

asosida  tashqil  topgan  har  bir  harakat  inson 

uchun  hamkorlikdagi  faoliyatdagi  o`rniga 

ko`ra ahamiyatlidir. 

Ko`rgazmali – yaqqol vaziyatlar bilan boshqariladi  Predmet va hodisalarni mavhumlashtirish, ular 

o`rtasidangi 

sababiy 

bog`lanish 

va 

munosabatlarni aniqlash mumkin 

Irsiy  jihatdan  mustahkamlangan  dastur  (instinkt) 

lar  asosidagi  xatti  –  harakatlar,  ko`nikmalar  yakka 

tartibda  hosil  bo`lib  hayvonning  yashash  uchun 

tashqi  sharoitlarga  moslashishi  sifatida  namoyon 

bo`ladi 

Tajribani  berish  va  o`zlashtirish  muloqotning 

ijtimoiy  vositalari  (til  va  boshqa  belgilar 

tizimi)  yoki  moddiy  madaniyat  mahsulotlari 

orqali amalga oshiriladi 

YOrdamchi  qurollar,  vositalar  yasashi  mumkin, 

ammo  undan  qurol  sifatida  doimo  foydalanmaydi. 

Bir qurol yordamida boshqa qurol yasay olmaydi 

Mehnat qurollari yasab, uni keyingi avlodlarga 

ham  qoldirishi  mumkin.  Turli  predmet  va 

qurollardan foydalanib yangi qurol va vositalar 

yarata oladi 

Tashqi muhitga moslashadi 

O`z  ehtiyojlariga  muvofiq  tarzda  tashqi 

dunyoni o`zgartiradi  

     

          Odamni ishlashga majbur qiluvchi motiv uning ovqatlanish ehtiyoji bo`lishi mumkin. Biroq odam, 

masalan, dastgohni ochlik ehtiyojini qondirish uchun boshqarmaydi. Inson faoliyatining mazmuni jamiyat 

talab  qiladigan  biron  mahsulotni  tayyorlash  maqsadi  bilan  belgilanadi.  Faollikning  manbai  bo`lgan 

faoliyat faollikni yaxshi anglab olingan maqsad bilan belgilanadi. 

YUqoridagi  jadvalda  inson  faoliyati  bilan  hayvonlar  xatti  -  harakati  o`rtasidagi  farqlar  aks  ettirilgan. 

Faoliyat  faollikni  yaxshi  anglab  olingan  maqsad  bilan  boshqariladi.  Faoliyatni  anglash  qanday  darajada 

bo`lmasin, maqsadni anglash hamma vaqt ham zaruriy belgi sifatida qolaveradi.