1.3. Qo‟shiq kuylash jarayonida o‟quvchilarni ma‟naviy-axloqiy tarbiyasini
shakllantirish.
Mamlakatimizda yosh avlodni Vatanga muxabbat ruhida tarbiyalashda
nafosat tarbiyasining axamiyati katta. Musiqa tarbiyasi nafosat tarbiyasining asosiy
va murakkab qirralaridan biri bo‟lib, u o‟quvchilarni musiqa san‟ati asarlarini
tushuninshga va go‟zal qilib ijro etishga o‟rgatadi. Musiqa jamiyat hayotining
muhim qismidir. Musiqa inson ruxiyatiga kuchli ta‟sir ko‟rsatishi imkoniyatiga ega
bo‟lib, ularning xis-tuyg‟ulariga, o‟ziga xos badiy tilda ifoda etadi. Bir so‟z
aytganda , musiqa san‟ati nafosat tarbiyasini o‟quvchilarga o‟ziga xos tilda
ifodalaydi va tasvirlaydi. Shu bois, musiqa o‟quvchilarda nafosat ( estetik)
xissiyotlarini tarbiyalash orqali oliyjanob fazilatlarni kamol toptirishda tasirchang
vosita bo‟lib xizmat qiladi. Musiqa nafosat tarbiyasining murakkab qirralaridan
bo‟lib, o‟quvchilarni atrofdagi go‟zal narsalarni to‟g‟ri idrok etishiga va ko‟ra
bilishiga , qadrlashga, hamda o‟zi ham go‟zallikni yaratishga o‟rgatadi. Musiqani
bu kabi imkoniyatlari yosh avlodni barkamol inson qilib tarbiyalashda
takrorlanmas manbaa bo‟lib xizmat qiladi. Musiqa madaniyati darslari nafosat
tarbiyasida ( asosiy ) etakchi omil deb hisoblanadi. Chunki bolalar musiqa darsiga
yalpi tarzda qamrab olindi. Shu bois, musiqa darsi san‟at, go‟zallik, ma‟naviyat va
madaniyat darsi deyiladi.Musiqa madaniyati darslari va darsdan tashqari oilaviy va
to‟garakda qo‟shiq mazmuni , xarakteri, tempini tushunib musiqani idrok etib,
o‟ziga va o‟zgalarga quvonch bag‟ishlab, nafosat tarbiyasini targ‟ibot etadi.
Qo‟shiq kuylash murakkab bo‟lishiga qaramay, bolalar shavqu-zavq bilan barcha
qo‟shiqlarni tinglovchilarga yetkazib, musiqadan ma‟naviy ozuqa olishga,
go‟zallikni ko‟ra bilish va qadrlashga o‟rganadilar. Musiqadan ozuqa olish uchun,
inson yuksak madaniyatli, sof qalb egasi, go‟zallikni xis eta oladigan, o‟z ona
vataniga, tabiatga, o‟z kasbiga mexr qo‟ygan bo‟lishlari kerak. Musiqaning bu
xususiyatlaridan xar bir sinfda o‟quvchilarni yosh xususiyatlari, xayot tajribalari ,
musiqiy bilim va malakalari ovoz diopozonlari hisobga olingan xolda foydalanadi.
O‟rganiladigan qo‟shiqlar va tinglanadigan asarlar xajm, janr ,shakl va badii
mazmun jihatdan o‟uvchilar yoshiga mos bo‟lishi lozim. Xalq musiqasi ohanglari
va o‟zbek kompozitorlari ijod etgan Ona Vatan, Baxtli Bolalik tabiatni shofe
etishga bag‟ishlangan hilma – hil asarlar juda katta tarbiyaviy axamiyatga ega.
Qo‟shiq kuylash nafosat tabiyasining bitmas tugalmas manba‟idir, u inson yuragi
va aqlini zabd etuvchi maftunkor dunyodir. Mashxur kompozitor va pedagok
D.B.Kabalevskiy aytgande: ( Bolalarni san‟atga o‟rgatish ham murakkab vazifa,
hamma murakkabligi shundaki, ularni ichki kechinmalariga ta‟sir etmay turib,
haqiqiy san‟atga o‟rgatish also mumkin emas. Shunday ekan, biz avvalo
o‟quvchilarni musiqiy qobiliyatlari, musiqiy o‟quvi, qiziqishi, ovoz diopozoni,
odobini hisobga olgan holda, ularga qo‟shiqlarni tanlashimiz lozim. Xor bo‟lib
qo‟shiq kuylash o‟quvchilar hayotini, ularni xis tuyg‟ularini va orzu istaklarini
o‟ziga hos badii tilda ifoda etadi. Qo‟shiqlar o‟quvchilarda nafosat hissiyotlarini
har tomonlama komol toptirishda vosita bo‟lib xizmat qiladi. Musiqa orqali yosh
avlodni soglom muhitda ma‟naviy va axloqiy tomondan kamol toptirish, musiqiy
ta‟limini asosiy vazifasidir. O‟quvchilarni doimo go‟zalikka intilishi va kundalik
hayotta ana shu go‟zallik qoidalariga amal qilishi nafosat tarbiyasining amaliy
belgilaridan biridir. Musiqa tarbiyasi o‟quvchilarga hayotni, atrofdagilarga go‟zal
muomilada bo‟lish , go‟zallik qadrlashni, musiqadan ma‟naviy ozuqa olishni
musiqiy ohanglar vositasida musiqani tinglash va kuylash orqali amalgam
oshirirladi. Chunki musiqa jamiyat hayotining muhim negizidir. U inson ruxiyatiga
kuchli ta‟sir etadi va uni his- tuyg‟ularini o‟ziga xos badii tilda ifoda etadi. Shu
bois, musiqa o‟quvchilarni ma‟naviy va madaniy dunyosini xar tomonlama
takomillashtirib, ularni oliyjanob fazilatlarini kamol toptirishda vosita bo‟lib
hizmat qiladi. Ta‟lim jarayonini amalgam oshirishda musiqa darslarida bir necha
vazifalarni bajarishi lozim:
-
Maktab o‟quvchilarida musiqa tinglash va qo‟shiq kuylash faoliyatlarida,
ko‟nikma, malaka va bilimni xosil qilish.
-
O‟quvchilarni dunyo qarashi, fikrlashi, nutqini shakillantirish, go‟zallikni
qadrlashga o‟rgatish.
-
O‟quvchilarni musiqiy o‟quvi va qobiliyatini rivojlantirish.
-
O‟quvchilarda musiqiy madaniyatni tarkib toptirish. Ularni madaniyatli,
bilimli, tarbiyali insonlar qilib voyaga yetgazish.
Insonning ma‟naviy tarbiyasi deganda biz, insonning ichki go‟zalligini, odob
axloqini, pokligini, kattalarni hurmat qilish , go‟zallikni to‟g‟ri qadrlay olishni
tushunamiz. Qadriyat – deganda biz qadr – qimmat degan tushunchani tushunamiz.
Ma‟naviy qadriyat – bu insonnikomolotga yetgazishga xizmat qiladi. Axloqiy
tarbiya deganda biz insonlarni mazkur jamiyat uchun hulq – atvorini belgilab
beradigan qonunla qoyidasi tushuniladi. O „quvchilarga ma‟naviy – axloqiy tarbiya
berishning samarali vositalaridan biri, o‟quvchilar bilan, qo‟shiqni mazmunini
ochiqb beruvchi rasmlar, slaytlar, multimediyalardan foydalanib, o‟quvchilarda
ruxiy kechilmalar uyg‟ota olish. Savol javob, testlar, sinovlar, inovatsion
texnalogiyalaridan foydalanib, ularni bilish doirasini rivojlantirib mustaxkamlash.
Musiqa va san‟at halqidagi kitoblarni, filmlarni bolalarga ko‟rsatish, ularni axloqiy
tarbiyasini o‟stirish bilan birga musiqiy didini shakllantiradi. Musiqa orqali yosh
avlodni ma‟naviy axloqiy dunyo qarashlarini shakllantirish va kamol toptirish
bugungi kunning eng asosiy vazifalaridan biri.
Do'stlaringiz bilan baham: 
