Kasbiy faoliyat psixologiyasi

 
 
Tayanch iboralar:
 
Kasbiy  psixologiya-fan  sifatida,  psixik  aks  ettirish,  psixik 
hodisalar,  jarayonlar,  holatlar,  shaxsning  xususiyatlari,  ilmiy  psixologiyaning 
nazariy  asoslari,  kasbiy  psixologiyaning  fan  sifatidagi  taraqqiyoti, hozirgi  zamon 
psixologiyasining  asosiy  yo’nalishlari,  turli  qarashlar,  oqimlar,  kasbiy 

---

8 
 
psixologiyaning fan sifatidagi vazifalari, yoshlarning ma’naviyatini shakllantirish, 
ta’lim-tarbiyanin roli. kasbiy psixologiyaning tutgan o’rni. 
Har  qanday  inson  kundalik  hayotida  odamlar  bilan  uchrashib,  muloqotga 
kirishar ekan, u o‘zining bosiq yoki qiziqqon, beparvo yoki qiziquvchan, mehribon 
yoki  bag‘ritosh,  jahldor  yoki  bosiq  va  hokazolardan  iborat  ichki  va  tashqi  ruhiy 
olamini namoyon qiladi. Bu ruhiy holatlar ongli va ongsiz tarzda namoyon bo‘ladi. 
Ana shu holatlarning barchasi insonning psixikasini tashkil qiladi. 
Inson  psixikasi  moddiy  va  ma‘naviy  borliqdagi  narsa  va  hodisalarni  jonli 
yaratuvchi murakkab jarayon bo‘lib, u insoniyatning uzoq davom etgan fiziologik 
rivoji uyg‘unligining mahsuli hisoblanadi. 
Xo‘sh, psixika nima? 
Psixika  -  yuqori  darajada  tashkil  topgan  materiyaning  tizimli  xossasi 
(xususiyati), subyekt tomonidan obyektiv borliqni  faol  aks  ettirish, mazkur borliq 
manzaralarini  subyekt  o‘zidan  uzoqlashtirmay  ifodalashi,  xuddi  shu  asnoda  o‘z 
xulqi va faoliyatini shaxsan boshqarishidir. Psixikada o‘tmishning, hozirgi davr va 
kelgusi  zamonning  hodisalari  ifodalangan,  tartibga  solingan  faoliyat  va  xatti-
harakatlarni boshqarishdir
1
. 
Uning  namoyon  bo‘lish  shakllari  va  ularning  o‘zaro  bog‘liqligi  psixik 
(bilish)  jarayonlar  (sezgi,  idrok,  xotira,  tafakkur,  xayo`l,  nutq  va  diqqat), 
psixologik  holatlar  (hissiyot,  emotsiya,  e‘tiqodlilik,  bardamlik,  tetiklik, 
qiziquvchanlik, 
hayratlanish, 
ishonchlilik, 
ijodiy 
ruhlanish), 
shaxsning 
xususiyatlari  (yo‘nalishlar,  temperament,  xarakter,  qobiliyat,  iqtidor,  aqliy 
salohiyat, xulq motivatsiyasi, ish uslubi, mas‘uliyat) da kuzatiladi. 
Psixologiya  -  psixikaning  kelib  chiqishi,  rivojlanish  qonuniyatlari, 
shuningdek,  insondagi  onglilik  va  ongsizlik  fenomenlarining 
hilma-hil 
ko‘rinishlarini o‘rganuvchi fan. 
Psixologiya  yunoncha  «psixologos»  so‘zidan  olingan  bo‘lib,  «jon»,  «ruh» 
haqidagi  fan,  ta‘limot  degan  ma‘noni  anglatadi.  Biroq  hozirgi  davr  ilmida  «jon» 
tushunchasi o‘rniga «psixika» atamasini qo‘llash qabul qilingan. Chunki lingvistik 
                                                           
1
 
Qarang: 
G`ozuev E.
 Umumiy psixologiya. - T., 2002. - 25-b. 

---

9 
 
nuqtai nazardan «jon», «psixika» tushunchalari aynan bir ma‘noni bildiradi. Lekin 
«psixika»  atamasi  bugungi  kunda  «jon»ga  nisbatan  kengroq  ma‘noga,  ko‘lamga 
ega  bo‘lib,  inson  ruhiyatining  ham  ko‘zga  ko‘rinuvchi,  ham  ko‘zga  ko‘rinmas 
tomonlarini o‘zida aks ettiradi. 
Psixologiya  fanining  obyektiga  psixika,  ong  va  ongsizlik,  shaxs  va  uning 
faolligi kirsa, uning predmetini ana shu obyekt haqidagi muayyan bilimlar tashkil 
qiladi  (Obyekt  -  kishilarning  diqqatini  o‘ziga  tortadigan  moddiy  va  ma‘naviy 
borliq.  Predmet  -  moddiy  va  ma‘naviy  borliq  haqidagi  bilimlar  majmuasi  va 
o‘rganiladigan masalalar). 
Psixologiya  fani:  umumiy  psixologiya,  ijtimoiy  psixologiya,  pedagogik 
psixologiya, 
zoopsixologiya, 
yosh 
davrlari 
psixologiyasi, 
muhandislik 
psixologiyasi,  yuridik  psixologiya,  harbiy  psixologiya,  tibbiyot  psixologiyasi, 
savdo psixologiyasi, kasbiy faol psixologiyasi kabi tarmoqlarga bo‘linadi. Bunda: 
-
 
umumiy psixologiya psixik faoliyatning umumiy qonuniyatlari va ularning 
o‘ziga xos jihatlarini o‘rganadigan maxsus soha hisoblanadi; 
-
 
pedagogik  psixologiya  kishiga  ta‘lim  va  tarbiya  berishning  psixologik 
qonuniyatlarini o‘rganishni o‘z predmeti deb biladi; 
-
 
yosh  davrlari  psixologiyasi  turli  yoshdagi  odamlarning  tug‘ilganidan  to 
umrining oxirigacha psixik rivojlanish jarayonini, shaxsning shakllanishi va o‘zaro 
munosabatlari  qonuniyatlarini  individning  yoshiga  mos  tarzda  o‘zgarishi 
tamoyillarini o‘rganadi; 
-
 
ijtimoiy  psixologiya  odamlarning  jamiyatda  birgalikda  faoliyatlari 
natijasida  ularda  hosil  bo‘ladigan  tasavvurlar,  fikrlar,  e‘tiqodlar,  hissiy  kechinma 
va xulq-atvorlarni o‘rganadi; 
-
 
muhandislik 
psixologiyasi 
avtomatlashtirilgan 
boshqaruv 
tizimlari 
operatorlarining  faoliyatini,