ko‘rsatkichlarga doir axborotlarni, birjaning holatini va uning rivojlanishiga
Hozirgi vaqtda, rasmiy statistik ma’lumotlarga ko‘ra, duyoda 150 dan ortiq
fond birjasi bo‘lib, ulardan o‘n ikkitasi eng yirik birja sifatida xalqaro qimmatli
7
Bu nafaqat ingliz korxonalarining aksiyalarini, balki ular bilan birga, boshqa
evropalik emitentlar hamda amerikalik va yaponiyalik emitentlar tomonidan
chiqarilgan qimmatli qog‘ozlarni oldi-sotdi qilish maqsadida tashkil etilgan dilerlik
bozori
hisoblanadi.
Undan
keiyn
Bryusselda
yuqori
texnologiyali
kompaniyalarning aksiyalarini oldi-sotdi qilish amalga oiriladigan Evropa savdo
tizimi-ESDAQ yuzaga keladi.
XX asrning 90-yillarida muqobil savdo tizimlari- |INSTINET va
TRADEPOINT yuzaga keladi. Bularning birinchisi litseziyali broker-diler bo‘lsa,
ikkinchisi Angliyadagi litsenziyali investitsiya birjasi hisoblanadi.
90-yillarning ikkinchi yarimida elektron kommunikatsiya tarmog‘i-Elektronic
communiction networks yuzaga keladi. Ushbu tizim AQSHning an’anaviy birja
xizmatlaridan qoniqmasdan, investitsiya kompaniyalarining tashshabusi va
ishtiroki bilan yuzaga keladi.
Xalqaro qimmatli qog‘ozlar bozorining yuqorida qayd etilgan professional
ishtirokchilari va ularga xizmat ko‘rsatuvchi kommunikatsiya tizimlarining
rivojlanishi, provard natijada, ular o‘rtasidagi raqobat muhitini keskinlashuviga
olib keladi. Buning natijasida ko‘satilayotgan xizmatlar uchun olinadigan
to‘lovlarning kamayishi yuz beradi. Ular mijozlarga an’anaviy birjalar yopilgandan
keyin ham savdo qilish imkoniyatini yaratadi, investitsiyalar uchun turli xildagi
instrumentlar foydalanishni taklif qiladi va kotirovkalarni sir tutilishi kafolatlaydi.
2000 yilning boshiga kelib §arbiy Evropadagi barcha yirik fond birjalari to‘liq
elektron birjalarga aylanadi. Bu esa, o‘z navbatida, savdo ishtirokchilari sonini
keskin oshirish, savdo chiqimlarini kamaytirish imkonini beradi.
Bir qator mamlaktlarda fond birjalari o‘zlarining raqobat pozitsiyalarini
mustahkamlamoqda.
Bu
holat
moliyaviy
bozorlarning
xizmatlaridan
foydalanuvchilar
uchun
bir
necha
xizmat
turlarini
bir
joyda
markazlashtirayotganligida yaqqol namoyon bo‘lmoqda. Parij, Amsterdam,
Frankfurt, Xelsinki, Bryussel birjalari birlamchi va ikkilamchi bozorlarni, hosila
institumentlari bozorlarini, kliring va hisob-kitoblarni birlashtiradi.
8
Xalqaro qimmatli qog‘ozlar bozorining infrato‘zilmasidagi ikkinchi jiddiy
o‘zgarishlar birja ittifoqlarini to‘zish jarayonlarining boshlanganligi va tobora
chuqurlashib borayotganligi hisoblanadi.
Birja ittifoqlarini to‘zish yo‘lidagi dastlabki qadam 1997 yilda Benilyuks
birjasining to‘zish orqali qo‘yildi. Ushbu birjani to‘zish to‘g‘risidagi
shartnomaning imzolanishi bir vaqtning o‘zida uchta birjaga kross-a’zolik
huquqini ta’minladi. Hamkorlik hosila instrumentlari bozorlariga (forvard,
fyuchers, opsion bozorlari), kliring va hisob-kitoblar jarayoniga ham tarqaldi.
Ayni vaqtda, AQSHning birjadan tashqari savdo tizimi
NASDAQ
global
ahamiyatiga ega bo‘lgan xalqaro qimmatli qog‘ozlar bozoriga aylanib bormoqda.
U amerika bozorida muvaffaqiyatli tarzda faoliyat yuritish bilan birga, jahonning
10 ta yirik fond birjasidan biri sifatida e’tirof etiloqda.
Do'stlaringiz bilan baham: