28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

Moddalar
 
Ona 
kompaniya 
balansi
 
Qizaloq 
kompaniya 
balansi
 
Tuzatish yozuvlari
 
Konsolidallas
hgan balans
 
 
 
 
 
 
 
debet
 
kredit
 
 
 
Kassa  Uzoq 
muddatli 
moliyaviy 
qo’yilma 
Boshqa aktivlar 
25 000 
75 000 
 
760 000
 
25 
000 
voooo
 
 
75 000
 
50 
000 
 
820 000
 
Jami: 
860 000 
85 
000 
 
 
870 
000 
Kreditlar Oddiy aktsiyalar 
Reinvestitsiya 
qilingan 
foyda 
60 000 
 600 000 
200 000 
10 
000  
55 
000 
20 
000 
55 
000 
20 
000 
 
70 000 
 600 000 
200 000 
Jami: 
860 000 
85 
000 
75 
000 
75 
000 
870 000 
Konsolidallashgan  balansni  tayyorlashda  qizaloq  kompaniyaga  qo’yilgan 
investitsiya  hisobga  olinmaydi.  Bu  muomala  «Tuzatish  yozuvlari»  degan  kataqda 
ko’rsatilgan. 
Tuzatish  yozuvlari  konsolidallashgan  balans  tuaishda  aktivlar  va  aktsioner 
kapitali summasini ko’rsatishda ikqilamchi hisobni bartaraf qiladi. 
Konsolidallashgan  balansda  aktsioner  kapitali  ona  kompaniyasining  aktsioner 
kapitaliga teng. 
Qizaloq  kompaniyaga  qo’yilgan  investitsiyalarni  tushirib  holdirib  qiza 
kompaniyaning 
aktsioner 
kapitali 
hajmiga 
tuzatish 
kiritilgandan 
so’ng 
konsolidallashgan balans quyidagicha bo’ladi. 
Konsolidallashgan 
balans 
 
Kreditorlar 
70 000 
Oddiy aktsiyalar 
600 000 
Reinvestitsiya qilingan foyda       200 000 
Jami passivlar 
IX.6.  Korxona   sifat   ko’rsatkichlarining tahlili 

---

 
149 
Balansga  asosan  korxonaning  to’lov  qobiliyati  va  boshqa  bir  qancha  sifat 
ko’rsatkichlarini aniqlash hamda taxlil qilish mumkin. 
Balans  ma’lumotlariga  asosan  korxonaning  to’lov  qobiliyati  quyidagicha 
aniqlanadi. 
 
Korxonaning mutloq to’lov qobiliyati 
Pul mablag’’lari 
Korxonaning qisqa muddatli majburiyatlari 
Bu ko’rsatkich 0.2 yoki 20% dan kam bo’lmasligi kerak. SHu yo’l bilan hisoblab 
chiqilgan  koeffitsient  korxonaning  qisqa  muddatli  qarz  majburiyatlarini  qanchasi 
zudlik bilan qaytarilishini ko’rsatadi. 
Balans  ma’lumotlari  bo’yicha  korxonaning  sof  aylanma  mablag’’lari  yoki 
kapitalini aniqlab olish uning istiqboddaga rivojlanishini tahriflaydi. 
Sof aylanma 
mablag’’lar yoki 
kapital 
Aylanma aktivlar 
Qisqa muddatli majburiyatlar 
Sof  aylanma  mablag’’lar  yoki  kapital  xajmi  korxona  tomonidan  o’z  qarzini 
to’lagandan so’ng uning potentsial rivojlanish qobiliyatini ta’riflaydi
.
 
Sof aylanma mablag’’lar yoki kapitalining koeffitsienti quyidagicha topiladi: 
 
Sof aylanma kapitali 
Material ishlab chiqarish zaxiralari Sof aylanma kapitali 
 koeffitsient  bir  so’mlik  sof  aylanma  kapitaliga  necha  pullik  hali  ishlab 
chiqarishga  sarflanmagan  material  zaxiralari  to’g’ri  kelishini  tahriflaydi.  Butsday 
ma’lumotlarga  asosan  korxona  menejerlari  korxona  holatini  rivojlantirish  bo’yicha 
tegishli qarorlarni qabul qilishadi. 
Balans ma’lumotlaridan foydalaniladigan tashqi qiziquvchilar uchun korxona 
kapitalining  strukturaviy  ko’rsatkichlari  (yoki  to’lov  qobiliyati,  moliyaviy 
barqarorlig’i) muhim ahamiyatga ega. 
Kapitalning  strukturaviy  ko’rsatkichlari  korxonaga  uzoq  muddatli  qo’yilmalar 
qo’ygan  investorlar  va  kreditorlarning  manfaatlarini  ximoya  qilish  darajasini 
tahriflaydi.  Ular  korxonaning  uzoq  muddatli  qarzlarini  to’lash  qobiliyatini  aks 
ettiradi. 
Mulk  koeffitsienti  (yoki  xususiy  kapitalni  kontsentratsiyalash  koeffitsienti) 
quyidagicha topiladi: 
XK (Xususiy kalital) 
Aktivlarningo’rtacha iillik qiimati 
Bu koeffitsient bir yillikka teng yoki undan ortiq bo’lishi mumkin. U korxona 
egalarining  korxonaga  qo’yiltan  mablag’’larning  umumiy  summasidagi  ulushini 
ko’rsatadi.  Korxona  egalarining  ulushi  qanchalik  ko’p  bo’lsa,  shunchalik  korxona 
moliyaviy  barqaror,  iqtisodiy  mustahkam  bo’ladi  va  tashqi  kreditorlarga  qaram 
bo’lmaydi. 
Korxonaning moliyaviy qarashli (Kmq) koeffitsienti huyidagicha aniqlanadi: 
Qarz kapitali (Qk) 

---

 
150 
Xo’so’sii kapital (Xk) 
Ushbu koeffitsient 0,5 dan kam bo’lmasligi, xamda maksimum 1 dan oshmasligi 
kerak.  Mazkur  koeffitsient  0,5  dan  kichiq  bo’lsa  korxonaning  taptsi  qarz' 
beruvchilardan  moliyaviy  qaramligini  tahriflaydi  va  uning  0  koeffitsientga 
yaqinlashishi  korxonani  moliyalashtirishda  qarzga  olingan  mablag’’lar  ulushini 
ko’payib borayotganini ko’rsatadi.