28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari



Download 2,66 Mb.
Pdf ko'rish
bet138/283
Sana02.01.2022
Hajmi2,66 Mb.
#310711
1   ...   134   135   136   137   138   139   140   141   ...   283
Bog'liq
buxgalteriya hisobi fanidan

 
 
 


 
129 
 
IV-SEMESTR 
MAVZU-31.
 HISOB OLIB BORISHDAGI YO’L QO’YILGAN 
XATOLAR VA ULARNI TUZATISH TARTIBI. 
(Ma’ruza 2 soat). 
 
Reja 
1. Xato  yozuvlar tasnifi  
2. Xato  yozuvlar tuzatish usullari 
3. Xato yozuvlarni almashtirish 
 
Tayanch iboralar 
 
Hujjatlar rekvizitlaridagi xatolar, xato to’ldirilgan rekvizit, G’arazlilik. Qo’shimcha 
yozuv  usuli,  Soliqqa  tortishga  tahsiri,  Hisobning  daftar  shaklida    tozalash,  suvash, 
ustidan chizish, izohlangan tuzatish, tuzatish usullari. 
 
Buxgalteriya  xujjatlarini  tuzishda  va  hisob  regastrlarini  yuritishda  ayrim 
vaqtlarda  xatolarga  yo’l  qo’yiladi.  Buxgalteriya  hisobini  yuritishda  yo’l  qo’yigan 
xatolar quyidaga belgilariga qarab tasniflanadi. 
1.
 
Hujjatlar  rekvizitlaridagi  xatolar.  Bunda  xato  to’ldirilgan  rekvizit 
to’g’risiga o’zgartiriladi; 
2.
 
Xatoga  yo’l  qo’ygan  shaxs.  Agar  xatoga  yo’l  qo’yilgan  bo’lsa,  uni  kimdir 
bajargan. Bu tamoyil asosan ma’muriyatni qiziqtiradi; 
3.
 
G’arazlilik.  Barcha  xatolar  beg’arazlik  va  g’arazlilikka  bo’linadi. 
G’arazlshshk  bilan  qshshngan  xato  xatoga  yo’l  qo’ygan  shaxs  uchun 
oqibatlari  turlicha  bo’lishi  mumkin.  Ammo  beg’araz  qilingan  xato  ham 
yaxshi 
oqibatlarga olib kelmaydi, ayniqsa, keyingi tamoyil nuqtai nazaridan; 
4.
 
Soliqqa  tortishga  tahsiri.  Xatolar  to’lanadigan  soliq  summasini 
o’zgartiradigan va o’zgartirmaydigan bo’lishi mumkin; 
5.
 
Xatolarning  yuzaga  kelish  sabablari.  Beg’araz  xatolarni  yuzaga  kelish 
sabablari  quyidagilar  bo’lishi  mumkin:  charchash,  toliqish,  beparvolik, 
texnikaning nosozligi va hk.; 
6.
 
Xatolarning  keyingi  xujjatlarda  qaytarilishi.  Ayrim  xatolar  birgina  hujjatda 
bo’lib,  keyingi  hujjatlarda  takrorlanmaydi.  Ayrimlari  esa  bir  necha 
xujjatlarga o’tib zanjir halqasidek takrorlanadi. SHunday xatolar bir joyning 
o’zida  (lokalg’nhsh)  va  tranzit  (boshqa  hujjatlarga  xam  o’tgan)  bo’lishi 
mumkin; 
Buxgalteriya hisobida kompyuterdan foydalanilsa, barcha xollarda xam xatolar 
bir  martada  to’g’rilanadi.  Bunda  barcha  hisob  rekvizitlari  avtomatik  ravishda 
yangilanadi. 
7.
 
Boshqaruv  qarorlarini  qabul  qilishga  tahsiri.  Bunda  xatolar  boshq 
aruv  qarorlarini  qabul  qilishga  ta’sir  etadigan  va  to’g’rilab  bo’lmay 


 
130 
digan bo’lishi mumkin; 
8.
 
Xatolar  xarakteri.  Bunda  xatolar  to’g’rilasa  bo’ladigan  va  to’g’rilab 
bo’lmaydigan bo’lishi mumkin. 
Masalan,  buxgalteriya  xodimlari  tomonidan  xato  qilinib  byudjetga  ortiqcha 
summa o’tkazilgan bo’lsa, O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksining 124moddasiga 
binoan  ortiqcha  to’langan  soliq  summasini  qaytarib  berish  muddati  3  yil  qilib 
belgilangan. Agar dahvo qilish muddati o’tib ketsa, bunday xato aniqlangani bilan 
tuzatib bo’lmaydi. 
Buxgalteriya  hisobida  yo’l  ho’yilgan  xatolar,  albatta,  to’g’rilanishi  shart.  Xato 
yozuvlarni  tuzatish  hisobda  alohida  metodologshs  masalani  tashkil  etadi  va 
«Buxgalteriya  hisobi  to’g’risida»gi  Qonun  bilan  tartibga  solinadi.  Lekin  xato 
yozuvlarni to’g’rilashning nazariy va amaliy imkoniyatlari normativ hujjatlar bilan 
belgilangan doiradan kengroq. 
Tuzatish  usullari  yo’l  qo’yilgan  xatolarni  aniqlangan  vaqti  va  qo’llaniladigan 
hisob shakllariga bog’liq. 
Agar xatolar davriy hisobotni soliq organlariga topshirilgunga qadar aniqlangan 
bo’lsa, xato yozuvni to’g’risiga almashtirish yo’li bilan to’g’rilanadi. 
Xato yozuvlarni almashtirish deb quyidagilar tushuniladi: 
a) 
Hisobning daftar shaklida  tozalash, suvash, ustidan chizish, izohlan gan 
tuzatish va boshqa tuzatish usullari; 
b) 
Qisobning  kompg’yuter  shaklida    bevosita  olib  tashlash  yoki  tahrir 
qilish yo’li bilan noto’g’ri yozuvni to’g’risiga almashtirish. 
Xato yozuvlarni to’g’rilashda u eki bu usulni qo’llash aniq vaziyatga bog’liq. 
Mazmuni  muomala  ma’lumotlardan  iborat  bo’lgan  ayrim  xujjatlarda  xato 
rahamni o’chirib yoniga to’g’risini yozish etarli. 
Agar  o’chirish,  suvash  yoki  ustidan  chizish  imkoniyati  bo’lmasa,  tuzatilgan 
raqamga shunday izoh beriladi: 
«  ga tuzatilganligi ishonilsin», «qo’shib yozilgan _ ga  ishonilsin»  eki  «ustiga 
chizilgani ___________________________________ o’qilmasin»  deb  tegishli 
lavozimli shaxsning imzosi qo’yiladi, ayrim hollarda muhr xam bosiladi. 
Xato yozuvlarni bunday usullarda ma’lum vaqtlargacha to’g’rilash mumkin. Bu 
vaqtni  shartli  ravishda  qaytish  nuqtasi  deymiz.  Xatolarni  tuzatish  bo’yich;|  kpytish 
nuqtasi  deb,  ma’lum  sana  emas,  balki  davriy  hisobotni  soliq  o’rgashiga  topshirish 
kuni hisoblanadi. Davriy hisobotni soliq tashkilot sh\1 I opshirish qonunchilik bilan 
tartibga  solinganligi  uchun  qaytish  nuqtasi  soliq  davrining  boshlanish  kuni  bilan 
hisobotni soliq organiga topshiriladigan oxirgi kun orasida bo’ladi. Ma’lumki, hisobot 
haqiqatan topshirilgandan so’ng uni qaytarishning iloji yo’q. 
Agar  xatolar  qaytish  nuqtasidan  o’tgandan  keyin  aniqlangan  bo’lmasa, 
to’g’rilash muomalalarini berish yo’li bilan tuzatiladi (albatta, ayrim xatolar bo’yicha 
provodkalar  berilmaydi.  Masalan,  hisobot  davridan  oldingi  chorakda  sotib  olingan 
asosiy  vositalar  bo’yicha  xatoga  yo’l  ho’yib  kafolat  muddati  ko’rsatilmagan  ekan, 
buni  tuzatish  uchun  hech  qanday  qo’shimcha  muomala  talab  qilinmaydi.  Bu  xato 
taxririy usul bilan tuzatiladi). 
I.  Qo’shimcha  yozuv  usuli.  Bu  usuldan  foydalanishning  ikkita  sharti  bor:  a) 
ho’jalik  muomalalarini  summasida  xatoga  yo’l  qo’ynlgan;  b)  xato  kamayish 


 
131 
tomoniga  yo’l  qo’yilgan  (muomalada  keltirilgan  summa  haqiqiy  ko’rsatiladigan 
summaga qaraganda kam bo’lgan). 
Bunda  xato  yozilgan  summa  bilan  to’g’risining  orasidagi  farq  summaga 
ilgarigidek qo’shimcha muomala beriladi va shu bilan xato yozuv tuzatilgan bo’la 
Masalan, asosiy ishlab chiqarishga haqiqiy sarflangan material 5000 so’m, lekin 
xato qilib 4000 so’m yozilgan. Bunda xatoni tuzatish chizmasi quyidagicha bo’ladi. 
Dt   1010   Kt 
Dt   2010   Kt 
1)
 
4000  1)4000 
2)
 
1000  2)1000 
II.  Teskari  provodka  berish  usuli.  SHunday  bo’lishi  mumkinki,  xatolar 
summani kamayishi tomoniga emas, ko’payishi tomoniga yo’l qo’yilgan. Bu vaqtda 
xatolarni tuzatish teskari muomala berish usuli bilan bajariladi. 
Masalan,  asosiy  ishlab  chiqarishga 
hahyahny 
sarflangan  summa  4000  so’m 
bo’lib,  xato  hilib  5000  so’m  yozilgan  bo’lsa,  xatoni  tuzatish  chizmasi  quyidagicha 
bo’ladi: 
 
Dt 
1010 
 
Kt 
Dt 
2010 
Kt 
 
► 2) 
1000 
1)  5000 
1)5000 
I *
 
1000 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Basharti schyotlar korrespendentsiyasida xatolarga yo’l qo’yilgan bo’lsa, oldin 
teskari yozuv beriladi, so’ng to’g’risi yoziladi. 
Masalan: 
1. 
Asosiy ishlab chiqarishga materiallar sarflandi  5000 so’m xato yozuv 
berildi: 
Dt2310 «Yordamchi ishlab chiqarish» 
      5000 so’m. 
Kt1010 «Xom ashyo va materiallar» 
      5000 so’m. 
To’g’ri yozuv: 
Dt  2010 «Asosiy ishlab chiqarish» Kt1010 «Xom ashyo va materiallar» 
Xato berilgan muomalani tuzatish usuli: 
2. 
Oddin xato berilgan muomalaning teskarisi beriladi. 
Dt1010 
      5000 so’m. 
Kt2310 
      5000 so’m. 
So’ng to’g’ri muomala beriladi 
3. 
Dt2010 
       5000 so’m. Kt1010       5000 so’m. 
 
Dt        2010         Kt 
 
3) 5000 
s. 2)5000 
1)5000 3)5000 
5000 
5000 
10000 
5000 
 
5000 
 
 
 
1010 
Kt 


 
132 
Dt 
2310   Kt 
1) 5000 
 
2)5000 
5000 
 
5000 
 
 
 
Bu  usulda  schyotlarning  oxirgi  holdshrtari  o’zgarmaydi,  lekin  aylanmalari 
sunhiy ravishda ko’payadi. 
III.  Ko’chirish  usulida  xatolarni  to’g’rilash.  YUqorida  keltirilgan  xatoni 
ko’chirish yo’li bilan tuzatish mumkin. 
 
Dt        2310 
 
1)5000 
   5000 
3)
5000 
      5000 
— 
— 
 
 
2310 
2)5000 5000 
 
5000 
— 
 
 
 
Dt   2310   Kt 
s. 
1)5000 5000 
 
5000 
 
 
Bunday tuzatishda schyotlarning aylanmalari sun’iy ravishda ko’paytirilmaydi. 
Bu usuldan vatanimiz amaliyotida kam qo’llaniladi. 
«Qizil  storno»  usulida  xatolarni  to’g’rilash.  Bu  usulda  xatolarni  to’g’rilash 
vatanimiz  amaliyotida  ko’p  tarqalgan.  «Qizil  storno»  (italyancha  81ogao    schyotni 
o’tkazish)  usulida  xatolar  tuzatilganda  schyotlarning  aylanmalari  buzib 
ko’rsatilmaydi. «Qizil storno» usuli qo’shimcha yozish usuli bilan xatolarni tuzatish 
iloji bo’lmaganda qo’llaniladi. 
«Qizil  storno»  usulida  xatolar  tuzatilganda  xato  berilgan  yozuv  manfiy  (qizil 
siyohda)  summada  takrorlanadi,  so’ng  to’g’risi  (oddiy  siyohda)  yoziladi.  Manfiy 
summa  oldingi  summalardan  olib  tashlanadi.  SHu  bilan  schyotlarning  aylanmalari 
buzib ko’rsatilmaydi. 
Masalan, ombordan asosiy ishlab chiqarishga 4000 so’mlik material sarflangan, 
lekin  xato  qilib  5000  so’m  yozilgan.  Bunda  xato  yozilgan  summa  qizil  siyohda 
takrorlanadi (agar uning iloji bo’lmasa, manfiy summa ramkada ko’rsatiladi) so’ng 
to’g’risi, ya’ni 4000 so’m oddiy siyohda yoziladi. 
 
 
 


 
133 
 
Dt 
1010                            Kt 
s.
 
 
1)5000 
 
 
3)4000 
 
 
4000 
 
 
4000 
Dt 
1)5000 
3) 4000 
4000 
4000 
2010
Kt 
Bunda: 
1
 
 muomala noto’g’ri, xato ezilgan summa; 
2
 
 muomala «qizil storno» usulida xato yozilgan summa o’chirildi; 
3
 
 muomala to’g’ri summani aks ettirilishi. 
IV.  Aralash  yozuv  usulida  xatolarni  to’g’rilash.  Bunda  xato  yozilgan  summa 
qizil  siyoxda  takror  yoziladi,  to’g’risi  esa  oddiy  siyohda  yozib  qo’yiladi.  Bu  usulda 
ikkiyo]$lamali  yozuv  tamoyili  buziladi.  Masalan,  asosiy  ishlab  chiqarishga  5000 
so’mlik  sarflangan  material  xato  qilib  yordamchi  ishlab  chiqarishga  yozilgan. 
Aralash  yozuv  usulida  2310  «YOrdamchi  ishlab  chiqarish»  schyotining  debetiga 
yozilgan 5000 so’m qizil siyohda takror yoziladi va bu summa 2010 «Asosiy ishlab 
chiqarish» schyotining debetiga oddiy siyohda yozib qo’yiladi. 
 
Dt 

Download 2,66 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   134   135   136   137   138   139   140   141   ...   283




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish