Менежмент асослари

7.1. Тannaрx - ishlab chiqarish saрflarini kamaytirish vositasi 
Ishlab  chiqarish  korxonalari  faoliyati  moddiy  va  mehnat  harajatlari  bilan 
bog’liq.  Harajatlarning  asosiy  hissasi  mahsulot  ishlab  chiqarish  bilan  bog’liq 
bo’ladi.  Ishlab  chiqarishning  jami  harajatlari  mahsulotning  ishlab  chiqarish 
tannaрxini  tashkil  etadi  va  unga  qarab  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulot  korxonaga 
qanchaga tushayotganini aniqlash mumkin. 

---

 
45 
Ishlab  chiqarish  korxonalari  mahsulotlarni  sotish  bilan  bog’liq  harajatlarni 
ham  amlga  oshirishadi.  Bunday  harajatlar  ishlab  chiqarishdan  tashqari  yoki  tijorat 
harajatlari ham deyiladi. 
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevрaldagi 54-
son qarori bilan tasdiqlangan 
―Mahsulot (ish, xizmat)larni ishlab chiqarish va sotish 
harajatlari  tarkibi  hamda  moliyaviy  natijalarni  shakllantirish  tartibi  to’g’risidagi 
Nizom‖
ga muvofiq korxonalarning harajatlari quyidagi guruhlarga bo’linadi: 
- mahsulotning ishlab chiqarish tannaрxiga kiritiladigan harajatlar; 
- ishlab chiqarish tannaрxiga kiritilmaydigan, biroq asosiy faoliyatdan olingan 
foydada hisobga olinadigan hamda davr harajatlariga kiritiladigan harajatlar; 
-  korxona  umumxo’jalik  faoliyatidan  olingan  foyda  yoki  zararlarni  hisoblab 
chiqishda hisobga olinadigan korxonaning moliyaviy faoliyati bo’yicha harajatlari; 
- favqulodda zararlar. 
Mahsulot tannaрxi 
 - bu mahsulot birligiga to’g’ri keladigan ishlab chiqarish 
harajatlaridir.
  
Mahsulot  (ish,  xizmat)larning  ishlab  chiqarish  tannaрxini  hosil  qiluvchi 
harajatlar  ularning  iqtisodiy  mazmuniga  ko’ra  quyidagi 
elementlar
  (
harajatlar 
moddalari
) bilan gрuhlarga ajratiladi: 
1.
 
Ishlab chiqarish moddiy harajatlari (qaytaрiladigan chiqitlar qiymati chiqarib 
tashlangan holda). 
2.
 
Ishlab chiqarish xususiyatiga ega bo’lgan mehnatga haq to’lash harajatlari. 
3.
 
Ishlab chiqarishga tegishli bo’lgan ijtimoiy sug’uрta ajratmalari. 
4.
 
Asosiy  fondlar  va  ishlab  chiqarish  ahamiyatiga  ega  bo’lgan  nomoddiy 
aktivlar amoрtizatsiyasi. 
5.
 
Ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo’lgan boshqa harajatlar.