Anatomiya 2014. indd

Oldingi bitishma

 tarkibida 2,4–4,16 mln, nerv tolalari bo‘lib, 

yarim   sharlarning hidlov sohalarini o‘zaro bog‘lab turadi. U ik-

ki qism dan iborat. Oldingi qismi yupqa bo‘lib, hidlov uchburcha-

gi kulrang mod dasini o‘zaro bog‘laydi. Orqa qismi katta bo‘lib, 

chakka bo‘lagining oldingi medial qismi po‘stlog‘ini birlashtirib 

turadi.

Qadoq tana

 bir yarimshardan ikkinchi yarimsharga o‘tuvchi 

ko‘n  dalang tolalardan iborat. U qalin bukilgan plastinka shakli-

da bo‘lib, quyidagi qismlari tafovut qilinadi. Uning oldingi qismi 

(tizzasi) yarim sharlarning peshona bo‘laklarini o‘zaro bog‘lab tu-

radi. Tizza pastga yo‘nalib, tumshuq hosil qiladi. Qadoq tananing 

o‘rta qismi poyasi ikkala yarim sharning tepa va chakka bo‘laklari 

po‘stlog‘ini o‘zaro bog‘laydi. Qadoq tananing poyasi orqa tomon-

da kengayib, qadoq tana kengaymasini hosil qiladi. U yarimshar-

larning ensa bo‘laklari po‘stlog‘ini o‘zaro bog‘laydi. Qadoq tana-

ning tarkibida 200–250 mln nerv tolalari joylashgan.

Gumbaz

 qadoq tana ostida yotadi va ikkita ravoqsimon bu-

kilgan tizimchadan iborat. Uning oldingi qismi gumbaz ustunlari 

pastga va tashqi tomonga yo‘nalib so‘rg‘ichsimon tanada tugay-

di. Ular o‘zaro ko‘n dalang gumbaz bitishmasi vositasida birikkan. 

Gumbazning o‘rta qismi tanasi orqa tomonga yassi gumbaz oyoq-

chasini hosil qilib gippokampga birikadi. Gumbaz tolalari yarim-

sharning chakka bo‘lagi ni oraliq miya bilan qo‘shadi. Gumbaz us-

tunlari bilan qadoq tana tizzasi va tumshug‘i o‘rtasida yupqa par-

da – tiniq to‘siq tortilgan. U parallel joylashgan ikki varaq dan 

iborat bo‘lib, ichida tiniq suyuqlik bilan to‘lgan bo‘shlig‘i bor.

Proyeksion tolalar miya po‘stlog‘ini, shu po‘stloqdan pastda 

turuv chi qismlar va orqa miya bilan bog‘laydi. Bu tolalar faoliya-

tiga ko‘ra ikki guruhga:

1) afferent (sezuvchi) impulslarni tashqi va ichki muhitdan 

miya po‘stlog‘iga olib keluvchi. 

---

444

2) efferent (harakatlantiruvchi) impulslarni miya po‘stlog‘idan 

ish chi a’zolarga olib boruvchi tolalarga bo‘linadi. Proyeksion tolalar 

assotsiativ va komissural tolalar bilan birikib ketgan bo‘lib, faqat ich-

ki g‘ilof sohasida ulardan ajraladi.

Ichki g‘ilof burchak hosil qilib bukilgan oq moddadan iborat 

keng qatlam. Uni lateral tomondan yasmiqsimon o‘zak chegarala-

sa, medial tomondan dumsimon o‘zakning boshchasi (oldinda) va 

ko‘ruv bo‘rtig‘i (orqada) chegaralaydi. U uch qismdan: ichki g‘ilo-

fining oldingi oyoqchasi dumli o‘zak boshchasi bilan yasmiqsimon 

o‘zak o‘rtasida, orqa oyoqchasi yasmiqsimon o‘zak bilan ko‘ruv 

bo‘rtig‘i o‘rtasida joylashgan. Bu ikki qismning o‘zaro qo‘shilgan joyi 

ichki g‘ilofning tizzasi deyiladi. Ichki g‘ilof barcha proyeksion tola-

lar uchun darvoza vazifasini bajaradi.