Anatomiya 2014. indd

Emboliya

 deb tomirlarning qon oqimi keltirgan bo‘lakcha-

lar bilan tiqilishiga aytiladi. Bu bo‘lakchalar embollar deb ata-

ladi. Qon yoki limfada normada uchramaydigan turli qattiq, 

suyuq yoki gazsimon moddalar embol bo‘lishi mumkin. Ko‘proq 

uchraydigan embollarning birnecha turlarini tofovut etadilalar.

Tromb emboliya – tromblar yoki uning bo‘lakchalaridan ho-

sil bo‘l gan emboliya: emboliyaning ko‘p uchraydigan turlaridan 

biridir. Yangi hosil bo‘lgan yumshoq bo‘shang tromblar, odatda, 

tromboemboliyaning manbayi bo‘ladi. Oyoq venalaridagi trom-

blardan ajralgan yirik bo‘lakchalar bilan yuzaga kelgan o‘pka ar-

teriyalarining emboliyasi, ayniqsa, xavf lidir.

Yirik embollar, odatda, o‘pka arteriyalarining asosiy tarmoq-

lari bo‘ lin gan joylarga kelib tutilib qoladi. Arteriyalar reflektor 

tarzda spaz maga uchraydi va embol tomirga tiqilib qoladi. O‘pka 

arteriyalari tomirlarining ta’sirlanishi shokka olib keladi va to‘sat-

dan o‘lim yuza ga kelishiga sabab bo‘lishi mumkin. O‘pka arte-

riyalaridagi mayda tarmoqlarga embolning tiqilib qolishi o‘pka 

infarktlarini rivoj 

lanishiga sabab bo‘ladi. To‘qimali emboliya 

bir a‘zodan ikkinchi a‘zoga hujayralar gruppasi qon oqimi bilan 

o‘tganda yuzaga keladi. Bunday embollar shikastlangan yurak-

ning yemirilgan klapanlari bo‘ lakchalari, o‘smalarning tomirlar-

ga o‘sib kiruv chi yoki ularga o‘smalar parchalanganda tushuvchi 

o‘smalarning hujayralari bo‘lishi mum kin. Boshqa a’zo tomirlari-

da to‘xtab qolib, o‘sma hujayralari o‘sib keta di va o‘smaning yan-

gi tugunlari – metastazlarini hosil qiladi.

---

400

Bakterial emboliya – organizmda infeksion yallig‘lanish ja-

rayonlarida ayniqsa, yiringli jarayonlarda kuzatiladi.

Yog‘li emboliya – yog‘ga boy to‘qimalardan masalan, uzun 

naysimon suyaklar singanda parchalangan ilikdan yog‘ning tomir-

laridagi qonga tushishida vujudga keladi. Yog‘li embollar o‘pka 

tomirlarida keladi va ular miqdori ko‘p bo‘lganda, to‘satdan yuz 

beradigan o‘lim 

ning sababchisi bo‘lishi mumkin. Agar o‘pka-

ga yog‘ tushsa, uning funksiyasi ahamiyatli darajada buzilmasligi 

mumkin, yog‘ tomchilari esa asta-sekin sovunga aylanadi va erib 

ketadi.

Havoli emboliya – venalarga havo tushganda yuzaga keladi. 

Bo‘ yin venalarida manfiy bosimning mavjudligi tufayli, ular ja-

rohatlanganda, havo so‘rilib kiradi va qonga o‘tadi. Suyaklar ora-

sida joylashgan venalar jarohatlanganda, tug‘ruqdan so‘ng ochi-

lib tur gan bachadon venalariga va shuningdek, venaga ehtiyot-

sizlik bilan qon hamda suyuqliklar quyilganda ham havo so‘ri-

lib qolishi mumkin. Bunda o‘ng bo‘lmacha o‘ng qorincha va 

so‘ng o‘pka kapillyarlariga o‘tuvchi havo normal qon aylanishi-

ga to‘sqinlik qiladi.

Gazli emboliya – havo emboliyasining bir turi hisoblana-

di. Uni g‘ov vos larda suv ostidan tez ko‘tarilganda yoki kesson-

da tez chiqilganda kuzatish mumkin. Atmosfera bosimining kes-

kin pasayishi natijasida qonda erigan gazlar asosan azot, erigan 

holat da gaz holatiga o‘tadi va qonda mayda pufakchalarni hosil 

qiladi. Pufakchalar ham kichik, ham katta qon aylanish doira-

larida hosil bo‘ladi. 3–4 atm bosimidan normal bosimga to‘sa-

tdan o‘tilganda pufakchalar shunchalik ko‘p bo‘ladiki, miya, 

o‘pka, yurak toj tomir larining emboliyasi to‘sat dan yuz beradi-

gan o‘lim ning sababchisi bo‘ladi.

Emboliyalarning yo‘nalish harakati – qon oqimining yo‘na-

lishiga to‘g‘ri keladi. Odam qon aylanish sxemasini aniq bilish 

embollarning harakat yo‘nalishi va metastazlar hosil bo‘lish qo-

nuniyatlari haqida to‘g‘ri tasavvur hosil qilishga imkon beradi.