O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus tahlim vazirligi

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

21 

Kirish. DS18B20 mikroprotsessorli termostat qurilmasining aktualligi. 

Hozirda  shahar  va  qishloq  axolisini  yilniig  barcha  faslida  siftli  meva  va 

sabzavot  maxsulotlari  bilan  tag’minlash  uchun  katta  xajmli  saqlash    qurilmalariga 

bo’lgan yehtiyoj kundan kunga ortib bormoqda. Bu saqlash qurilmalarini  avtomatik 

boshqariladigan    termostat  qurilmasisiz  tasavvur  qilib  bo’lmaydi.  Demak  

loyixalanishi  lozim  bo’lgan  termostat  qurilmasi  universal  dasturlanish  imkoniyatiga 

yega  bo’lsa  bunday  kurilmaning  judayam  aktual  hisoblanadi.  mikroprotsessorli  

termostat  qurilmasi  anashunday  universal  dasturlanuvchi  funksional  imkoniyatlarga 

yegadir.  Hozirgi  zamon  yukori  tenologiyalari  asosida  juda  aniq  ishlaydigan  yuqori 

ishochli  termostat qurilmasini loyixalash va  O’zbekiston  Respublikasi  xudida  ishlab 

chiqarish  juda  katta  valyuta  mablag’larini  tejash  imkoniyatini  beradi.    SHahar  va 

qishloq markazlarga turli termostatlar bilan jixozlangan saqlash ombollarini  o’rnatish 

davr  talabiga  aylanib  bormoqda.  Ammo  respublikamiz  xududida  bunday 

termostatlarni  ishlab  chiqaruvchi  korxona  mavjud  emas.  Agar  shahrimizga  ana 

shunday termostat  o’rnatmoqchi bo’lsak, hozircha albatta chetdan olib kelish lozim. 

SHu  nuqtai  nazardan  katta  o’lchamli  mikroprotsessorli  xarorat  rostlovchi  termostat  

qurilmasini loyixalash va ishlab chiqarish import o’rnini bosuvchi aktual masaladir.  

Mikroelektronika  va  asbobsozlik  texnikasining  rivojlanishi  kichik  o’lchamli, 

yuqori ishonchlili va tejamkor termostat qurilmalarini loyixalash va ishlab chiqarish 

imkoniyati paydo bo’ldi. 

Ushbu 

bitiruv 

malakaviy 

ishida 

ana 

shunday 

DS18B20 

rusumli 

mikroprotsessorli harorat o’lchovchi qurilma asosida termostat qurilmasini loyihalash 

masalasi ko’rib chiqilgan. 

      

 

 

22 

I-Bob. Masalaning moxiyati. 

1.1. Loyihalanayotgan DS18B20 mikroprotsessorli termostat qurilmasining 

funktsional imkoniyatlariga qo’yilgan talablar. 

Bu  yerda  loyixalash  ishini  aniqlashtirish  uchun  loyihalanadigan  qurilmaning 

funktsional  imkoniyatlarini  loyihani  bajarish  uchun  berilgan  topshiriqqa  asosan 

aniqlab olamiz. 

SHunday  qilib,  berilgan  topshiriqqa  asosan  loyihalashimiz  lozim  bo’lgan 

qurilma quyidagi funktsional imkoniyatlarga ega bo’lishi kerak:  

     1.Xarorat o’lchash diapazoni – 55 

0

C  + 55 

0

C bo’lishi lozim; 

     2.Xaroratni xar bir minutda o’lchab turishi kerak; 

     3.Qurilmaning raqamlari o’lchamlari yetarli darajada katta bo’lishi kerak; 

    4.Ushbu  qurilmaning  raqamli  indikatori  4  ta  pozitsiyali  va  7  segmentli  bo’lib, 

enegotejamkor svetodiodlarda loyixalanishi lozim; 

   5.Avtonom energiya manbasida ishlash imkoniyati bo’lishi kerak; 

   6.  DS18B20  mikroprotsessorli  termostat  qurilmasini  loyixalash  uchun  texnik 

shartlar. 

1.2. Loyihalanayotgan DS18B20 mikroprotsessorli  termostat qurilmasining 

ishlash sharoiti bo’yicha qabul qilingan texnik shartlar. 

Endi aniqlik uchun loyixalanadigan qurilmaning texnik parametrlarini ixtiyoriy 

ravishda  belgilaymiz.  Aytaylik,  biz  loyihalashimiz  lozim  bo’lgan  qurilma  quyidagi 

texnik parmetrlarga ega bo’lsin:  

1.Tahminot manbasi 220V li tarmoqqa ulanish imkoniyati bo’lsin; 

2.Qurilma  12V  li  avtonom  kuchlanish  manbahsidan,  mikrokontroller  va  xarorat 

sezgir elementi uchun 5V li  kuchlanish manbahsi loihalansin; 

3.Ushbu  termostat  qurilmasi  zamonaviy  elektron  elementlar  bazasida  loyihalanishi 

lozim. 

4.  220  Voltli  tarmoqda  uzilishlar  sodir  bo’lganda  ishlaydigan  avariya  signali 

qurilmasi ko’zda tutilsin. 

      

 Loihalanayotgan  qurilmada  eng  asosiy  vazifani  mikroprotsessor  bajaradi. 

 

23 

Yag’ni, mikroprotsessor quyidagi funktsional vazifalarni bajarishi lozim:  



  Termostatning  ish  rejimini  aniqlovchi  xarorat  chegaralarini  klaviatura 

orqali kiritish imkoniyati ko’zda tutilsin. 



  Kiritilayotgan  va  nazorat  qilinayotgan  xaroratning  qiymatlari  suyuq 

kristalli simvolli grafik displeyda ko’rsatish imkoniyati nazarda tutilsin. 



  Berilgan 

 

xarorat 

chegaralarining 

kattaliklari 

boshqaruvchi 

mikrokontrollerning qayta yoziluvchi doimiy  xotira qurilmasida saqlansin. 



  Berilgan    xarorat  chegaralarining  kattaliklarini  operativ  o’zgartirish 

imkoniyati ko’zda tutilsin. 



  Xaroratni  o’lchash  vaqtida  yuz  berishi  mumkin  bo’lgan  additiv  va 

mulg’tiplikativ  xatoliklarni tuzatish ko’zda tutilsin;  



  Xaroratni  pastki  va  yuqori  chegaralarini  taqqoslash  asosida  bajaruvchi 

qurilmalar 

uchun 

buyruq 

berish 

asosida 

boshqarish 

signallarini 

shakllantirish ko’zda tutilsin;  



  Loiha  printsipial  sxemasida  bajaruvchi  mexanizmlar  uchun  boshqarish 

signallarini  moslovchi  elektron  kuch  zanjiri  hisoblansin  (sovutish 

qurilmasining  elektrik  yuritmasini  kommutatsiya  qiluvchi  3  fazali  tiristorli 

kalit sxemasi).  

 

24 

II- Bob. Adabiyot taxlili. 

2.1.Mavjud xarorat o’lchovchi qurilmalar taxlili. 

Kontaktli  termometr  xaqida  mag’lumot.  Mag’lumki  ananaviy  termostat 

qurilmalarida kontaktli termometrlar qo’llanilgan.  

 Anahnaviy  elektron  xarorat  o’lchash  qurilmalarida  asosan  termopara  yoki 

termoqarshilik  yordamida  xaroratni  elektr  signaliga  o’zgartirib,  so’ngra  u  yoki  bu 

analog  kuchaytirgich  yordamida  kuchaytirilib,  biror  bir  strelkali  indikatorga  berilar, 

bu indikator shkalasi etalon termometr yordamida kalibrovka qilinar edi. Bu jarayon 

ancha yuqori malakali mehnat talab qiladigan jarayon edi. 

         Xozirgi kunda elektron sanoati tomonidan yuqori aniqlikda kalibrovka qilingan, 

turli  parametrlarni  o’lchovchi  raqamli  o’lchov  qurilmalar,  jumladan  xaroratni 

o’lchovchi  intelektual  datchiklar  va    komponentlar  ishlab  chiqarilmoqda.  Masalan, 

Dallas    firmasining  xarorat  o’lchovchi  DS18B20  rusumli  mikrokontrolleri.  Bu 

intelektual  datchiklarning  bir  nechtasini  paralel  ulash  orqali  katta  xajmlardagi 

xaroratni nazorat qilish  tizimlarini loyixalash mumkin. Masalan 4ta fazoviy nuqtada 

xaroratni nazorat  kiluvchi  qurilmaning printsipial sxemasi    2.1  –  rasmda  keltirilgan. 

Rasmdan  ko’rinib  turibdiki  bu  sxema  Proteus  rusumli  avtomatlashtirilgan  loixalash 

tizimining  ISIS  dasturining  ishchi  oynasida  tayyorlangan.  Bu  tizimning  afzalligi 

shundaki,  uning  yordamida  loixalanayotgan  qurilmaning  ish  rejimlarini  virtual 

modellash  orqali  turli  o’lchov  qurilmalari  bilan,  masalan,  ostsilograf,  ampermetr, 

voltg’metr,  tok  va  kuchlanish  indikatorlari  bilan  nazorat  o’lchov  ishlarini  bajarish 

mumkin.  

        MAXIM firmasining xarorat o’lchovchi DS18B20 rusumli mikroprotsessorini 4 

tasini paralel ulash orqali katta xajmdagi xona xaroratini 4 ta nuqtadan nazorat qilish  

tizimi loyixalangan. 

 

 

 

 

2.1-Rasm  MAXIM firmasining xarorat o’lchovchi DS18B20 rusumli mikroprotsessorini 4 tasini paralel ulash orqali katta 

xajmdagi xona xaroratini 4 ta nuqtadan nazorat qilish  tizimi printsipial sxemasi.

 

26 

Bu  mikrokontroller  yordamida  juda  aniq  ishlaydigan  xarorat  o’lchash 

qurilmasini  yaratish  mumkin.  Bu  qurilmaning  o’lchash  aniqligini  boshqarish 

dasturidan o’zgartirish imkoniyati mavjud. 

Xozirgi  kunda  xorijiy  kompaniyalar  tomonidan  turli  informatorlar  taklif 

qilinmoqda. Bunday qurilmalar joriy vaqt, xarorat hamda shamol tezligini navbat 

bilan ko’rsatuvchi  kombinatsion informatorlar shaklida ko’p tarqalgan. 

2.2. Loyixalashni bajarish uchun mavjud texnik vositalarning taxlili 

    

Ananaviy  loyixalovchi  muxandis  avvallari  montaj  stoli,  turli  tahminot 

manbalari, ko’plab signal generatorlari, ostsillograf, chastotomer, xarakteriograf kabi 

o’lchov qurilmalari, ko’plab elektron komponentlar, va nihoyat payalg’nik yordamida 

maketlash  usulida  qurilmalarni  loyihalar  edi.  Hisoblash  texnikasining  jadal  suratlar 

bilan  rivojlanishi,  dasturlash  texnologiyalarida  erishilgan  yutuqlar,  matematik 

modellash  usullarining  so’nggi  yutuqlari:  immitatsion  modellash,  elektron 

komponentlarning  emulyatsion  va  simulyatsion  molellari  yaratilishi,  virtual 

modellash  tizimining  loyixalash  amaliyotiga  kirib  kelishi  bilan  elektron  qurilmalar 

loyixalovchisining kompg’yuterlashtirish asosida avtomatlashtirilgan ish o’rinlarining 

yaratilishiga  olib  keldi.  Yuqori  aniqlikda  ishlovchi  zamonaviy  o’lchov  qurilmalarini 

loyixalash uchun bugungi kunda kompg’yuter eng asosiy texnik vositaga aylandi 

2.2.1. Mikroprotsessorlar taxlili 

Mikroprotsessor  —  bu  funktsional  tugallangan,  programma  orqali 

boshqariladigan  qurilmadir.  Mikroprotsessor  arifmetik  logik  qurilmadan, 

boshqaruvchi qurilmadan, ichki registrlar va interfeys vositalaridan (ALQ, BQ, 

registrlarni  bir  —biri  bilan  va  tashqi  apparatlar  bilan  bog’laydigan 

shinalardan) tuzilgan. 

Mikroprotsessor  elektron  elementlari  yuqori  integratsiyalangan  bitta 

yoki bir qancha integral sxemada tayyorlangan qurilmadir. 

Mikroprotsessor  tanlangan  qator  buyruqlar  yordamida  mahlumotlarni  arifmetik 

logik  qayta  ishlashini  amalga  oshiradi,  xotira  qurilmasiga  kirish  —  chiqish  va 

boshqa tashqi qurilmalarga murojaat qiladi. 

 

27 

Mikroprotsessorda  "Mikro"  so’zi  protsessorning  sxemasini  yuqori 

integratsiyalanganligini  bildiradi.  Mikroprotsessor  oddiy  protsessorlarga 

nisbatan  narxining  pastligi,  energiyani  kam  istehmol  qilishi,  yuqori  darajada 

mustahkamligi bilan farq qiladi. 

EHMni   mikroprotsessor  asosida   qurganimizda   EHM  bahosi  avvalgi 

qurilgan  EHMga  nisbatan  1000—10000  marta,  o’lchov  kattaliklari  esa  (2  -

3)*10000 marta kamayadi. 

Mikroprotsessor 

qo’llash 

o’lchagich 

qurilmalarni 

"intellektual" 

qurilmalarga aylantiradi. Bu qurilmalar o’lchanayotgan  mahlumotlarni kerakli 

bo’lgan  darajada  matematik  qayta  ishlov  o’tkazishga  qodirdir,  hamda  ularni 

insonga qulay bo’lgan ko’rinishda chiqarib beradilar. 

O’lchagich 

qurilmalar 

mahlumotlarni 

o’lchagich 

sistema 

bilan 

bog’lanmagan  ko’rinishda  bajaradigan  bo’lsa,  mikroprotsessor  mahlumotlarni 

to’liq (kompleks) qayta ishlashni tahminlaydi. 

Agarda  mikroprotsessor  mahlumotlarni  o’lchagich  sistemasining  bitta 

zvenosi  sifatida  bo’lsa,  mikroprotsessor  mahlumotlarni  to’liq  qayta 

ishlashi  mumkin  yoki  bir  qismini  qayta  ishlab,  to’liq  hisoblash  masalasini 

mahlumotlarni o’lchagich sistemasiga qoldiradi. 

Mikroprotsessor 

o’lchanayotgan  kattaliklarni  matematik  qayta 

ishlashdan  tashqari  asboblarning  kerakli  elementlarini  ulaydigan  (uzadigan), 

buyruq,  xabarlarini  qabul  qiladigan,  chiqishdagi  kattaliklarni  uzatadigan  va 

shunga o’xshash boshqaruvchi qurilmalar vazifasini xam bajaradi. 

Mahlumotlarni  o’lchagich  texnikasida,  telemexanikada,  teleboshqarish  va 

telerostlash  sistemalarida  elektrik  va  noelektrik  bo’lgan  kattaliklarni 

o’lchaganda mikroprotsessor quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi: 

1.  O’lchash  chegaralarini  avtomatik  ravishda  belgilash,  additiv  va 

mulg’tiplikativ  xatoliklarni tuzatish; 

2.  O’zgaruvchan  va  o’zgarmas  toklarni  taqqoslovchi  qurilmalarda 

tenglash jarayonini avtomatik ravishda boshqarish; 

3. 

Qiymatlarni    birlamchi  qayta  ishlash,      eng  katta    qiymatdan 

 

28 

o’zgarishini      aniqlash,      chegara    shartlariga    yaqinlashish      vaqtlarini 

(nuqtalarini)  aniqlash,  maksimum  —  minimum  (eng  katta  yoki  eng  kichik)  

nisbatlarini 

hisoblash, 

doimiy 

qiymatlarga 

ko’paytirish 

va 

bo’lish; 

4. 

Statik        qiymatlarni        qayta  ishlashda  aniq  vaqt  oralig’ida 

tekshirilayotgan  kattaliklarning  o’rtacha  qiymatini  aniqlash;    variatsiyalarni,      

dispertsiyalarni,            o’rtacha            kvadrat            qiymat            va 

boshqalarni hisoblash; 

5. 

Qilinayotgan  sarflarni  hisoblash,  termoelementlarning 

nochiziqli 

tavsifini 

hisobga 

olgan 

holda 

ularning 

haroratini 

hamda 

atrof-muhit haroratini aniqlash;  

6. 

Qurilmalarning  funktsional  tugunlarini  (uzellarini)  diagnostika  qilish, 

o’lchash  o’tkazishdan  ilgari  murakkab  qurilmalarning  asosiy      tugunlarini    

ishchanli    ishlashini,     yoki  ishlamayotganini aniqlab,  ularni  test  orqali  qayd 

etuvchi qurilmaga chiqarib berish; 

7. 

Alohida  vazifani  bajarayotgan  o’lchovchi  o’zgartirgich  tugunining 

ishlashini 

boshqarish, 

jumladan, 

uzluksiz 

raqamli 

o’zgartirgich 

(URO’) va boshqalarning ishlashini; 

8. 

Berilgan  programma  asosida  tashqi  va  qo’shimcha  bloklar  bilan 

birgalikda o’lchash jarayonini butkul boshqarish; 

9. 

Telemexanika 

qurilmalarida 

oddiy 

va 

himoyalangan 

kodlarni 

tashkil  etishda,  ularni  tekirishda,  mahlumotli  va  hal  qiluvchi  teskari  ulashlarni 

tashkil etishda; 

    10.  Programma  asosida  ishlaydigan,  soddalashgan  TM  sistemasini  qurishda 

va shunga o’xshash hollarda.  

 

2.2.2. Mikrokontrollerlar taxlili 

 

Mikrokontrollerlarni  sanoat  va  uy  jixozlarining  ko’plarida:  stanoklarda, 

avtomobillarda,  telefonlarda,  muzlatgichlarda,  kir  yuvish  mashinalarida  va  boshqa 

buyumlarda    uchratish  mumkin.  Mikrokontrollerlar  ishlab  chiqaruvchilar  sifatida 

 

29 

quydagilarni sanab o’tish mumkin Intel, Motorola, Hitachi, Microchi’, Atmel, ‘hili’s, 

Texas Instruments, Infineon Technologies (oldingi Siemens Semiconductor Grou’) va 

boshqalar.   

 

Mikrokontrollerlarni asosiy klasifikatsiyasi razryadlik va mahlumotlarni qayta 

ishlash  arifmetik  -  mantiqiy  qurilmasidir  (AMQ).  Ushbu  ko’rsatkichlarga  qarab 

mikrokontrollerlar 4-, 8-, 16-, 32 - va 64-razryadlarga bo’linadi. Hozirgi kunda dunyo 

mikrokontrollerlar  bozorining  ko’pgina  qismini  sakkiz  razryadli  mikrokontrollerlar 

egallagan (50% yaqin). Undan so’ng 16-razryalisi va DS’-mikrokontrollerlari (DS’ - 

Digital  Signal  ‘rocessor  –  raqamli  signalli  protsessor).  Xar  bir  gurux  ichida 

mikrokontrollerlar CISC - va RISC-qurulmalarga bo’linadi.  

 

Takt  chastota  va  shina  tezligi  vaqt  birligi  ichida  qancha  amal  bajarilishini 

belgilaydi. Asosan mikrokontrollerlar takt chastotasi oshishi ishlash tezligi tushishiga 

va  energiya  sarfining  ko’payishiga  olib  keladi.  Mikrokontrollerlar  ishlash  tezligi  

MI’S  (Million  Instrustions  ‘er  Second  –  sonyasiga  million  ko’rsatma)  bilan 

o’lchanadi. 

 

Mikrokontrollerlar  ishlash  printspiga  ko’ra  mexanik  yoki  optik  qurilmalardan 

tortib  elektron  analog  yoki  raqamli  qurilmalarda  ishlatilishi  mumkin.  Mexanik 

boshqaruv qurilmalari elektron qurilmalarga qaraganda ishonchliligi past va tannarxi 

yuqori.  Elektron  analog  qurilmalar  ishlatilishida  doimo  sozlashni  talab  qiladi,  o’z 

navbatida  ularni  ishlatishdagi  tannarx  oshadi.  SHuning  uchun  bunday  qurilmalar 

xozirgi  vaqtda  deyarli  qo’llanilmaydi.  Hozirgi kunda boshqaruv  sxemalarining keng 

tarqalgani raqamli mikrosxemalar asosida qurilgan sxemalardir. 

 

Qurilmalarning  tannarxi  va  o’lchamlariga  bo’lgan  talab  mikrokontrollerlarga 

ham  tahluqli.  Agar  obhekt  o’nlab  metr  maydonni  egallasa,  misol  uchun  avtomatik 

telefon  stantsiyasi,  uyali  aloqa  sistemasi  baza  stantsiyasi  yoki  gaz  taqsimlash 

inshoatlari  bo’lsa  mikrokontroller  sifatida  unversal  kompg’yuter  qo’llash  mumkin. 

Unda  boshqaruvni  kampg’yuter  portlari    (L’T,  COM,  USB  yoki  Ethernet)  orqali 

amalga oshirish imkoni bo’ladi. 

 

30 

 

Unversal kompg’yuterlarni kontroller sifatida foydalanish qisqa fursatda yangi 

aloqa  sistemalarni  loyxalashga,  ularni  oson  modernizatsiya  (oddiy  dastur 

almashtirish) qilish, xamda tayyor arzon bloklardan foydalanish imkoniyati tug’iladi. 

 

Agar  kontrollerga  aloxida  muxitda  ishlash  talabi  qo’yilsa,  yani  agressiv 

muxitda  unda  kompg’yuterlarni  sanoat  variantini  qo’llashga  to’g’ri  keladi.  Allbatta 

bunday  kompg’yuterlar  sezilarli  narxi  qimmat,  lekin  sistemani  ishlab  chiqishda 

vaqtni tejaydi. 

 

2.3. - rasm. Bir kristalli SX28AC200 regitorli mikrokontroller boshqaruv sxemasi. 

 

        Kontrollerlar  faqatgina  katta  sistemalarni  talab  qilmay,  balki  kichik  sistemali 

qurilmalarda ishlatilishi mumkin. Bunday qurilmalarda kontrollerga tannarxi, gabprit 

o’lchami  va  ishlash  xarorati  dipozoniga  aniq  talablar  qo’yiladi.  Bunday  talablarni 

xattoki  sanoat  variantidag  unversal  kompg’yuterlar  xam  qoniqtira  olmaydi. 

Kontrollerlarni  bir  kristalli  EHM  asosida  loyxalashga  to’g’ri  keladi,  o’z  navbatida 

ular  mikrokontrollerlar  nomini  olgan.  Xar  qanday  qurilma,  shu  jumladan  aloqa 

qurilmalari,  radioavtomatika  yoki  audiokuzatuv  apparaturalari  tarkibida  kontroller 

bo’lishi talab etiladi. Xozirgi kunda MCS-51 mikrokontrollerlar oilasi keng tarqalgan. 

Mikrosxema 

ishlab 

chiqaruvchi 

qator 

firmalar 

ushbu 

oilaga 

mansub 

mikrokontrollerlar  ishlab  chiqarishni  yo’lga  qo’ygan.  SHu  jumladan  Atmel  firmasi 

mikrokontrollerlari.  Agar  zamonaviy  mikrokontrollerlarni  sanab  o’tadigan  bo’lsak, 

istehmolchilar  sotib  olishi  mumkin  bo’lgan  ko’p  mikrokontrollerli  asboblarni 

 

31 

keltirish  mumkin.  Sanoatda    sozlangan  mikrokontrollerning  keng  nomenklaturasi 

ishlab  chiqariladi.  Ularda  xamma  kerakli  resurslar  (xotira,  kirish  chiqish  qurilmasi 

v.b)    protsessor  bilan  birga  bitta  kristalda  joylashgan.  Agar  mos  xolda 

mikrokontroller  kirishiga  manba  va  takt  impulg’s  berilsa  u    “uyg’onadi”  va  u  bilan 

ishlash mumkin.  

Mikrokontroller: 



 

Protsessorni boshlang’ich ishga tushirish sxemasi (Reset); 



 

Takt impulg’s generatori; 



 

Markaziy protsessor; 



 

Dastur xotirasi E E ‘ROM va dastur interfeysi; 



 

Mahlumotlarni kiritish/chiqarish jixozi; 



 

Komanda tsikllarini xisoblash taymerlarni uz ichiga oladi. 

 

Mikrokontroller  umumiy    strukturasi  2.4.-rasmda  ko’rsatilgan.  Bu  struktura 

mikrokontroller tashqi dunyo bilan qanday bog’ligi xaqida tasavvur beradi.  

         Murakkab mikrokontrollerlar qo’shimcha quyidagi imkoniyatlarga ega: 



 

O’rnatilgan monitor/ dastur otladchigi; 



 

Ichki dasturlash jixozi; 



 

Xar xil mabalardagi uzilishlarni qayta ishlash; 



 

Analogli  kirish/ chiqish; 



 

Ketma ket kirish/chiqish (sinxron va asinxron); 



 

Parallel kirish/chiqish (kampg’yuter interfeysi xam kiradi); 



 

Tashqi xotira ulash (mikroprotsessor  rejimi). 

Yuqorida  ko’rsatib  o’tilgan  imkoniyatlar  mikrokontrollerlarni  sistemaga  tadbiq 

qilishda qulaydir. 

 

 

32 

 

2.4. - rasm.  Mikrokontroller strukturasi. 

 

 

Ayrim  mikrokontrollerlar    (asosan  16  –  va  32-razryalilar)  dastur  xotirasi 

sifatida    faqat  tashqi  xotira  ishlatiladi  .  Ular  katta  bo’lmagan  xotira  sig’imi  va 

nisbatan  katta  bo’lmagan  miqdorda  kirish/chiqish  qurilmalar  talab  qilmaydigan 

joylarda  ishlatiladi.  Bunday  mikrokontrollerlarga  buferli  xotira  bilan  qattiq  disk 

(HDD)  kontrollerini  misol  qilib  olishimiz  mumkin.  Tashqi  xotira  mikrokontrollerga 

yuqori tezlikda ishlashga imkon beradi. 

 

Raqamli  signal  protsessori  (DS’)  –nisbatan  protsessorlarning  yangi 

kategoriyasi.    DS’  ning  analog  sistemadan  mahlumotlarni  qabul  qilishda  vazifasi 

shundan  iboratki,  vaqtning  real  mashtabida  mahlumotlarni  qayta  ishlash  va  ular 

guruxlarga  ajratish.  Odatda  ular  sistema  tarkibiga  kirib,  tashqi  qurilmalar  bilan 

ishlashda avtonom qo’llash uchun ishlatiladi. 

 

Mikrokontrollerlarda asosiy uchta xotira ko’rinishlar mavjud: 

a) dastur xotirasi; 

b) mahlumotlar xotirasi; 

v) MK registrlari. 

 

 

 

 

 

2.5.- rasm.  K145 IK1807 KIS negizidagi kontrollerni tuzilish 

sxemasi. 

 

33 

 

 

Dastur  xotirasi  doimiy  xotira,  dastur  kodi  va  konstantani  saqlash  uchun 

ishlatiladi. Bu xotira dasturni bajarish jarayonida mahlumotlarni o’zgartirmaydi. 

 

Mahlumotlar  xotirasi  dastur  bajarish  jarayonida  o’zgaruvchanlarni  saqlash 

uchun kerak bo’ladi. 

 

Mikrokontroller registrlari  - ichki protsessor registri va qurilma periferiyasini 

boshqarish registrini o’z ichiga oladi. 

 

Dasturlarni  saqlash  uchun  odatta:  ROM  (niqobli    PZU),  ‘ROM  (bir  martta 

dasturlanuvchi  PZU),  E’ROM  (elektr  dasturlanuvchi  PZU  )  yoki  EE’ROM  (  elektr 

yoziluvchi va o’chiriluvchi PZU, Flash-xotira mikrosxemasi) qo’llaniladi.  

 Demak,  DS18B20  mikroprotsessorli  termostat  qurilmasi  uchun  avval 

mikrokontroller tanlash kerak. Bu vazifani bajarish uchun eng ko’p tarqalgan ‘IC 16 

rusumdagi mikrokontrollerlardan biri ‘IC 16F873A ni tanlaymiz. Bu mikrokontroller 

komandalar  tizimi  33  ta  komandadan  iborat  bo’lib,  ancha  murakkab  algoritmlarni 

ham realizatsiya qilish imkoniyatiga ega.  

5  razryadi  A  porti  va  8  razryadli  V  va  S  portlari  mavjud.  Bu  portlarni 

indikatorni boshqarish  uchun  ishlatishimiz  mumkin.  Ichki  TMR0  taymer  yordamida 

vaqtni  sanash  funktsiyasini  amalga  oshirish  mumkin.  Yuqorida    2.6  –  rasmda 

‘IC16F873A mikrokontroller blogining pritsipialg’ sxemada belgilanishi keltirilgan.