Pul, kredit va banklar

Jahon mamlakatlari milliy pul 
birligining nomlari 
 
Mamlakat 
 
Milliy 
puli 
Mamlakat 
 
Milliy 
puli 
Mamlakat 
 
Milliy 
puli 
Avstraliya 
Dollar 
Kanada 
dollar 
Ruminiya 
leu 
AQSh 
Dollar 
Qatar 
riyal 
Salvador 
colon 
Albaniya 
lek 
Keniya  
shilling 
Samoa 
tala 
Aljir 
dinar 
Kipr 
pound 
Saudiya 
Arabiston 
riyal 
Angola 
kwanza 
Qirg‘iziston 
som 
Senegal 
frank 
Argentina 
peso 
Qozog‘iston 
tenge 
Singapur 
dollar 
Armaniston 
dram 
Kongo 
frank 
Slovaniya 
koruna 
Afg‘onistan 
afghani 
Koreya 
won 
Sudan  
pound 
B.A.E 
dirham 
Kosta Rika 
colon 
Suriya 
pound 
Bangladesh 
taka 
Quvayt 
dinar 
Serra  – 
Leon  
leone 
Baxrayn 
dnar 
Latviya  
lats 
Tojikiston 
somoni 
Belarussiya 
rubel 
Leviya 
Omani 
Tanzaniya  
shilling 
Bolgariya 
lev 
Litva 
litas 
Togo 
frank 
Boliviya 
bolivian
o 
Mavritaniya 
ouguiya 
Trinidad va 
Tobago 
dollar 
Bosnya va 
Gersogavena 
marka 
Makao 
pataca 
Turkiya 
lira 
Botsvana 
pula 
Makedoniya 
denar 
Uganda 
shilling 
Braziliya 
real 
Malayziya 
ringgit 
Ukraina 
hryvnia 
Burundi 
frank 
Mali 
frank 
Urugvay 
peso 
Buyuk 
Britaniya 
sterling 
Marokko 
dirham 
Filippin 
peso 
Vengriya 
forint 
Meksika 
peso 
Hindiston 
rupee 
Venesuela 
bolivar 
Misr 
pound 
Xitoy 
yuan 

---

Vetnam 
dong 
Mozambik 
metical 
Chad 
frank 
Gvatemala 
quetzal 
Moldoviya 
lev 
Chexiya  
koruna 
Gong Kong 
dollar 
Mongoliya 
togrog 
Chili 
Peso 
Grenada 
dollar 
Namibiya 
dollar 
Shvetsariya 
frank 
Gruziya 
lari 
Nigeriya 
frank 
Shvetsiya 
krone 
Daniya 
krone 
Niderlandiya 
guilder 
Shimoliy 
Afrika  
rand 
Dominika 
peso 
Nikaragua 
cordoba 
Shri Lanka 
rupee 
Yevropa 
Ittifoqi 
euro 
Norvegiya 
krone 
Ekvador 
sucre 
Jordan 
dinar 
Ozarbayjon  
manat 
Eron 
rial 
Zambiya 
kwacha 
Paragvay 
guarani 
Estoniya 
kroon 
Zimbabe 
dollar 
Pokiston 
rupee 
Efiopiya 
birr 
Indoneziya 
rupiah 
Polsha 
zloty 
Yamayka 
dollar 
Iroq 
dinar 
Panama 
balboa 
Yaman 
rial 
Isroil 
sheqel 
Rossiya 
ruble 
Yangi 
Zellandiya 
dollar 
Kamerun 
frank 
Ruanda  
frank 
Yaponiya 
yen 
 
Baho  masshtabi
  –  bu  qiymatning  pul  birligida  aks  ettirish  vositasidir, 
pulning o‘ziga  xos bo‘lgan  texnik  funktsiyasi  ham  hisoblanadi.  Muomalada oltin 
va  kumush  tangalar  pul  vazifasini  bajargan  paytda  baho  masshtabi,  ya’ni  milliy 
valyutaning  bahosi  bevosita  oltin  va  kumush  tangalar  orqali  aniqlangan.  Ya’ni, 
qog‘oz pullar ma’lum miqdorda oltin va kumush tangalar bilan ta’minlangan. 1971 
– 1973 yillarda rasmiy ravishda oltinning pul vositasi vazifasini bajarishi va qog‘oz 
pullarning oltin bilan ta’minlanganligi bekor qilindi. Natijada,  milliy valyutaning 
baho masshtabi tovarlar va xizmatlar hamda xorijiy valyutalarga nisbatan talab va 
taklif  asosida  aniqlanadigan  bo‘ldi,  ko‘pchilik  mamlakatlar  milliy  valyutaning 
qiymatini  aniqlashda  dunyoning  yetakchi  valyutalari  hisoblangan  AQSh  dollari, 
yevro, yuan kabi valyutalarni asos qilib oladi.  
Pulning  turlari
  – 
malakatdagi qonuniy to‘lov vositasi hisoblanadi. Hozirgi 
paytda  hech  qanday  mamlakatda  metall  pul  tizimi  amal  qilmaydi.  Pulning  asosiy 
turlari sifatida kredit biletlari (banknota), shuningdek, davlatning xazina biletlari va 
tangalar to‘lov vositasini bajaradi.  
Banknota 
(bank  biletlari)  –  bu  qonuniy  to‘lov  vositalari  hisoblanib, 
mamlakat Markaziy banki tomonidan muomalaga chiqariladi va tartibga solinadi. 
Xazina  biletlari
  –  qog‘oz  pul  bo‘lib,  mamlakat  Moliya  vazirligi  tomonidan 
davlat  byudjeti  taqchilligi  va  qo‘shimcha  xarajatlarni  qoplash  maqsadida 
muomalaga chiqariladi. Banknotalardan farqi shundaki, ushbu pullar hech qanday 
qimmatbaho  metall  bilan  ta’minlanmagan  bo‘lib,  oltin  va  kumushga  almashtirish 
mumkin  bo‘lmagan.  Xazina  biletlari  pul  tizimining  dastlabki  davrlarida  joriy 
etilgan  bo‘lib,  mamlakat  Moliya  vazirligi  Markaziy  bank  bilan  bir  qatorda  pul 
chiqarish  huquqini  o‘zida  saqlab  qolgan.  Hozirgi  paytda  barcha  mamlakatlarda 
milliy  valyuta  va  pul  muomalasi  barqarorligiga  to‘liq  Markaziy  bank  mas’ul 

---

ekanligi  tufayli  hech  qanday  mamlakatda  Moliya  vazirligi  xazina  biletlarini 
muomalaga chiqarmaydi. Agar bdyujet taqchilligini qoplash uchun mablag‘ zarur 
bo‘lsa ushbu mablag‘ni Markaziy bankdan kredit sifatida oladi.      
Tanga  – 
metall  quymadan,  mamlakatning  qonuniy  to‘lov  vositasi  sifatida 
turli  qiymatlarda  muomalaga  chiqariladi.  Iqtisodiy  adabiyotlarda  tangalar 
“maydalovchi  pul”  tarzida  ham  talqin  etiladi,  buning  boisi  shundaki,  tangalar 
kichik  qiymatda  muomalaga  chiqarilib,  savdo  –  sotiq  ishlarida  qaytimlarni 
berishda qo‘llaniladi. Albatta, buning uchun mamlakat milliy valyutasi barqaror va 
sotib olish qobiliyati yuqori bo‘lishi maqsadga muvofiq.