Maxmudov n. M., Hakimov h. A. Makroiqtisodiy tahlil

11.3. To‘lov balansining tarkibi 
To‘lov balansi to‘rt bo‘limdan tashkil topadi: 
1. Joriy operatsiyalar balansi.  
2. Transfertlar balansi.  
3. Kapitallar va kreditlarning harakati balansi.  
4. Oltin-valuta zaxiralarining harakati balansi.  
Joriy operatsiyalar balansining o‘zi ikki qismdan tashkil topadi: 
1. Savdo balansi.  
2. Xizmatlar va notijorat mazmunidagi to‘lovlar balansi.  
Savdo  balansida  eksport  bo‘yicha  tushumlar  va  import  bo‘yicha 
to‘lovlarning haqiqatdagi summasi aks etadi.  
Savdo  balansining  passiv  bo‘lishi,  ya’ni  import  bo‘yicha 
to‘lovlarning  eksportdan  olingan  tushumlar  summasidan  katta  bo‘lishi 
mamlakatning  jahon  savdosidagi  mavqeining  zaiflashganligidan  yoki 
zaifligidan dalolat beradi.  
Xizmatlar  va  notijorat  mazmunidagi  to‘lovlar  balansida  quyidagi 
yo‘nalishlar bo‘yicha xorijiy valutadagi tushumlar va to‘lovlar summasi 
aks etadi: 
- transportda yuk tashish; 
- sug‘urta; 
- telefon, telegraf, pochta va boshqa turdagi aloqalar; 
- xalqaro turizm; 
-  chet  elda  diplomatik  va  boshqa  vakolatxonalarni  ochish  hamda 
ularni saqlash; 

---

116 
- xorijiy davlatlar hududida harbiy qismlar saqlash; 
-  ilmiy-texnik  va  ishlab  chiqarish  borasidagi  tajribalarni  o‘zaro 
almashinish; 
- madaniy aloqalar 
- xalqaro kreditlarga foiz to‘lash; 
- xorijiy investitsiyalarga dividendlar to‘lash; 
- boshqalar.  
Transfertlar  balansida  bir  tomonlama  to‘lovlar,  ya’ni  transfert 
to‘lovlari aks ettiriladi.  
Transfertlar balansida ikki turdagi to‘lovlar o‘z aksini topadi: 
1.  Davlat  tomonidan  amalga  oshiriladigan  to‘lovlar  –  boshqa 
mamlakatlarga  iqtisodiy  yordam  ko‘rsatish  va  xalqaro  tashkilotlarga 
badallar to‘lash.  
2. Xususiy pul o‘tkazmalari.  
Kapitallar  va  kreditlarning  harakat  balansida  tadbirkorlik  va  ssuda 
kapitalining  harakati  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  tushumlar  va  to‘lovlar 
summasi aks etadi.  
Tadbirkorlik kapitali ikki shaklda mavjud bo‘ladi: 
1. To‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar.  
2. Xorijiy portfelli investitsiyalar.  
Ssuda  kapitalining  harakati  xalqaro  kreditlarning  muddatiga  ko‘ra 
tasniflanadi va to‘lov balansining ushbu bo‘limida ikki shaklda mavjud 
bo‘ladi: 
1. Qisqa muddatli xalqaro kreditlar (1 yilgacha muddatga ega bo‘lgan 
xalqaro kreditlar).  
2. Bir yildan ortiq muddatga ega bo‘lgan xalqaro kreditlar.  
Oltin-valuta  zaxiralarining  harakat  balansi  rasmiy  oltin-valuta 
zaxiralarining o‘zgarishini ko‘rsatadi.  
Rasmiy oltin-valuta zaxiralariga quyidagilar kiradi: 
- oltin; 
- xorijiy valutadagi zaxiralar; 
- xalqaro hisob birliklari.